De roman Dat beloof ik van Roxane van Iperen gaat je niet in de koude kleren zitten. Hij grijpt je bij de keel en dwingt je af te dalen in een wereld die je eigenlijk liever niet zou willen kennen. Het is een wereld van sjacheraars en profiteurs, en van mensen in de marge van de maatschappij, waar het jonge meisje M. eerder gedoogd dan geaccepteerd wordt.
Door Antal Giesbers
M. groeit op met een zwakzinnig broertje, een gewelddadige vader en een moeder die continu het noodlot lijkt op te zoeken. Voor M. is eigenlijk geen plaats, en steeds meer komt zij geïsoleerd te staan. Zo maakt zij er haar eigen wereld van, met zijn eigen wetten en regels die, voor een kind van twaalf, op de een of andere manier heel gewoon en logisch zijn.
De kracht van het boek zit hem in de eerste plaats in de beschrijvingen. Het is dóór die beschrijvingen dat niet alleen die wereld realistisch wordt, maar ook de handelingen en relaties van de personages ín die wereld. De beschrijvingen zijn zo intens dat ze je geen lucht geven: je moet mee in het verhaal, er is geen ontkomen aan. Ik vond de romanwereld van Van Iperen zelfs zo intens dat hij niet anders dan waar kon zijn. ‘Voor haar moeder betekende iedere verhuizing een fris begin, alsof met het sluiten van de voordeur alles wat er was gebeurd ook echt was verdwenen; vergeten, van de aardbodem gewist. De verwoeste meubels, het bloed in de matrassen, de ingeslagen deuren en alle versplinterde herinneringen die erbij hoorden: zodra ze de straat uit reden en de hoek om sloegen was het allemaal weg en had haar moeder het alleen nog over het huis waar ze naartoe gingen en de grootse plannen die ze ermee had.’
Onwillekeurig zocht ik al snel op de achterkaft naar de foto van de schrijfster: hoe gepokt en gemazeld ik ook ben in de fictie die literatuur is, toch vroeg ik me af of ik hier te maken had met een autobiografisch verhaal. Nu is er niets op tegen om dit boek als een (auto)biografisch geschrift te lezen, maar het is ook absoluut niet nodig: het boek staat als kunstwerk op zichzelf, beantwoordt aan zijn eigen wetten en is, binnen die wetten, consistent. Die consistentie: elke keer als wij denken dat het hoofdpersonage M. zich aan haar verstikkende wereld gaat ontworstelen, dan gebeurt er wel iets waardoor onze hoop in ontnuchtering omslaat. Soms zijn het de mensen om haar heen die daar de oorzaak van zijn, soms is zij dat zelf. Het betekent ook dat die enkele relaties die ze met mensen aangaat, en die je doen hopen dat deze relaties een breekijzer kunnen zijn in haar hermetisch gesloten leven, gedoemd zijn te mislukken.
En toch: de grote vraag die ik mijzelf stelde tijdens het lezen van het boek was: wanneer komt de ommekeer? Je wilt als lezer beloond worden voor de ontberingen die je, met de hoofdpersoon, ondergaat. Dat moment komt pas heel, heel laat in de roman, maar móest ook wel komen, want anders had je het boek uiteindelijk getergd van je afgegooid. Zoals na een drukke zomer móet er een moment komen dat de storm losbarst die de hemel klaart. En dus eindigt de roman toch in optimisme.
Hoewel ik dit boek niet intertekstueel zou willen beoordelen, drong zich op een bepaald moment wel een parellel op met een ander verhaal, dat zeker vijfhonderd jaar oud is. Dat verhaal draait ook om een meisje dat besluit de initiaal M. te dragen: Mariken van Nieumeghen. Die parallellen zijn niet nadrukkelijk, niet geforceerd, en waarschijnlijk niet eens bedoeld. Maar ze vielen wel op: hoe beiden een leven leiden dat ver van zuiver is; hoe beiden een pact met een zeer sinistere persoon sluiten; en hoe zij zich beiden losmaken van het oude leven ergens hoog boven de huizen van de stad. Kijk, dat vond ikzelf wel weer mooi. En ik hoop dat Van Iperen de parallellen kan waarderen…
Roxane van Iperen, Dat beloof ik, Uitgeverij Thomas Rap, 384 pagina's (€ 24,99)
Deze recensie verscheen eerder in de Boekenkrant, editie juli 2023.
Benieuwd geworden? Bestel dit boek bij uw lokale Boekenkrant-boekhandel. Kijk hier voor een overzicht.
