Recensie: De wapens neer!

In 1905 werd de Nobelprijs voor de Vrede voor het eerst aan een vrouw uitgereikt. De Oostenrijkse pacifiste Bertha Von Suttner (1843-1914) nam hem in ontvangst voor het organiseren van de internationale vredesbeweging en voor haar roman Die Waffen nieder! uit 1889. Dankzij een crowdfundingcampagne wordt De wapens neer! na honderd jaar gelukkig weer in het Nederlands uitgegeven.

Door Rianne Nieuwdorp

Von Suttner hield niet bepaald van oorlog en dat steekt ze, via haar hoofdpersoon Martha Althaus, niet onder stoelen of banken. Martha is een Weense aristocrate voor wie alles voor de wind lijkt te gaan. Doordat haar leven meermalen op zijn kop gezet wordt door oorlog, ontpopt haar levensgeschiedenis zich echter tot een aanklacht tegen de zinloosheid van de gewapende strijd. Dit in tegenstelling tot de heersende opvattingen over oorlog in de militaristische kringen waarin Martha zich begeeft. Oorlog ging in de nationalistische negentiende eeuw immers vooral om nationale trots en vooruitgang. Daarnaast was het op individueel niveau een goede manier om carrière te maken. De soldaten die terugkeerden, deden dat met een verhoogde sociale en economische status. Althans, áls ze terugkeerden.

Het verhaal van het leven van Martha leest als een prachtige autobiografie. De karakters lijken echt, het liefdesverhaal is authentiek en op sommige momenten is het boek bijzonder grappig. Dat het waargebeurd lijkt, komt vooral doordat de weldoordachte opvattingen van Von Suttner levensecht van de pagina’s druipen: ‘Een oorlog “breekt uit” zoals dat heet. Daarbij wordt vergeten dat het twee groepen mensen zijn die met elkaar vechten en wordt die gebeurtenis gezien als iets waarbij een boven alles verheven derde macht beide groepen tot vechten dwingt. (…) Ik haalde alle oude overtuigingen uit de tijd dat ik de geschiedenis bestudeerde naar boven om me op te beuren en enthousiasme op te brengen voor het feit dat mijn geliefde was opgeroepen om zijn hoogste menselijke plicht te vervullen.’ De auteur vertelt op persoonlijke wijze wat de negatieve effecten van oorlog zijn, zowel op individueel als maatschappelijk niveau. Daarnaast geeft De wapens neer! een brede context bij de aanloop naar de twintigste eeuw en de discussies die toen speelden, niet enkel militair maar ook religieus, economisch en sociaal. Dat deze uitgave een tijdslijn, een kaart en een uitgebreid historisch voorwoord bevat, draagt daar nog extra aan bij.

Met dit boek ging Von Suttner het gesprek aan om de heersende opvattingen over oorlog te veranderen. Tevens probeerde ze Oostenrijk ervan te overtuigen niet de weg in te slaan die uiteindelijk zou leiden tot de Eerste Wereldoorlog. Het begin daarvan maakte ze niet meer mee; ze stierf een maand voor het schot van Gavrilo Princip. Von Suttner liet naast haar stempel op de internationale vredesbeweging een roman achter die niet alleen leidde tot de bouw van het Vredespaleis in Den Haag, maar die ook de Europese kijk op oorlog voorgoed veranderde.

Boekgegevens

Bertha Von Suttner, De wapens neer!, vertaling: Lilian Caris en Iris van der Blom, Uitgeverij Orlando, 496 pagina’s (€ 24,50)

Deze recensie verscheen eerder in de Boekenkrant, editie oktober 2019.