De kinderjaren van Jezus toont een maatschappelijk betrokken Coetzee. Hij neemt het op voor de ontheemden, de vluchtelingen. Hoe goed we ons best ook doen, we zullen altijd moeite blijven hebben met de mensen die buiten de mentale paden wandelen.
Een man en een jongen kwamen zes weken geleden aan wal. Ze hebben in de plaats Belstar Spaans geleerd. Na nog een reis, die ditmaal een week duurt, probeert de man onderdak en werk te vinden. De jongen is vijf. ‘Dat is de leeftijd die hem is toegeschreven.’ De man en de jongen hebben ook een nieuwe, Spaanse naam gekregen. De jongen heeft dorst en de man belooft hem water. Zo gauw ze tenminste hun plek gevonden hebben.
Ze waren op de vlucht. Ze hopen op een toekomst. Maar ze dringen niet door tot de medewerkers achter de balies die ze zo hard nodig hebben. Heus, de mensen zijn vriendelijk. De man en de jongen worden beleefd en correct te woord gestaan. Maar de manier waarop ze antwoorden krijgen, naar andere mensen achter andere balies moeten gaan, is alsof ze continu in overtreding zijn. Alsof ze blij mogen zijn niet terug te moeten naar hun land van herkomst.
De afstand tussen enerzijds de man en de jongen, en anderzijds de nieuwe omgeving waar ze hun thuis moeten zoeken, schrijnt op bijna elke pagina. Al vanaf het begin is de formaliteit voelbaar waar de personages mee om moeten gaan: ‘De man bij de poort wijst hen op een laag, vormeloos gebouw halverwege. ‘Als jullie haast maken,’ zegt hij, ‘kunnen jullie je melden voordat ze hun deuren voor de rest van de dag sluiten.’’
Iets later staan de man en de jongen bij een balie, waar een vrouw ze hun eerste instructies probeert te geven omtrent hun tijdelijke kamer. De sleutel ontbreekt en ze moeten langs een medewerkster die intussen al naar huis is. Nadat ze terug zijn bij de balie, vraagt de vrouw plompverloren of ze niet bij een vriend kunnen logeren. De jongen heeft intussen geen woorden nodig om zijn afkeer van de situatie voelbaar te maken:
Ze buigt zich over de balie. ‘David – dat is een mooie naam,’ zegt ze. ‘Ben je blij met je naam, jongeman?’
De jongen kijkt haar strak aan maar geeft geen antwoord. Wat ziet ze? Een mager, bleek kind dat een tot de hals dichtgeknoopte wollen jas draagt, een grijze korte broek tot over zijn knieën, zwarte rijglaarzen over wollen sokken en een stoffen pet die scheef staat.
‘Vind je die kleren niet erg warm? Wil je je jas uittrekken?’
De jongen schudt zijn hoofd.
In veel van zijn romans stelt Coetzee zijn personages voor schokkende gebeurtenissen waar zij zelf nauwelijks mee om kunnen gaan. Langzame man vertelt het verhaal van een oude man die een ongeluk krijgt. Zijn been wordt geamputeerd en het lukt hem daarna nauwelijks om weer een leven op te bouwen. In ongenade vertelt onder meer over een man die zijn baan verliest door een affaire met een studente. Zijn dochter wordt bruut verkracht en ze weigert daarna aangifte te doen van de misdaad. De kinderjaren van Jezus concentreert zich op het probleem van de vluchteling die nergens welkom is. Ook in de meer beschaafde landen lijken mensen krampachtig en moeilijk te doen wanneer ze mensen uit andere windstreken een verblijf moeten bieden.
Het woord ‘vluchteling’ komt overigens maar twee keer voor in De kinderjaren van Jezus. De woorden ‘asielzoeker’ en ‘gastarbeider’ nul keer. Daar staat tegenover dat het woord ‘nieuwkomer’ elf keer voorkomt. En het woord ‘gast’ verschijnt alleen in de prettige context van bijvoorbeeld een picknick.
Voor Coetzee zijn de man en de jongen dus niet ongewenst, niet vervelend, niet minderwaardig. Het woord ‘nieuwkomer’ wijst expliciet op de toekomst, op een nieuw leven. Hij zet zijn personages impliciet op gelijke hoogte met de mensen van de instanties die hun lot in handen willen nemen. Ook al zien zij hen, onbewust, als ongewenst.
J.M. Coetzee, De kinderjaren van Jezus, Uitgeverij Cossee, ISBN 978 90 593 6388 5 (€ 19,90)
Dit artikel is eerder verschenen in de Boekenkrant editie van maart 2013.
