Een verhalenbundel is meer dan de som der delen: het is gecomponeerd, de verhouding tussen de verhalen onderling moet goed zijn, verhalen reageren op elkaar of vullen elkaar aan. En elk verhaal heeft zijn eigen dynamiek.
De zoetheid van geweld is zo’n sterke, hechte verhalenbundel. Ik loop met Manon Uphoff door de verhalen heen. Wat typeert die verhalen, wat bindt ze?
Neem “Henry (koning Henry)”, een klassiek verhaal met een traditioneel-literaire schrijfstijl. De hoofdpersoon heeft zijn leven strak ingericht, hij denkt klassiek en heeft alles op een rijtje.
‘Toch,’ vertelt Uphoff, ‘komt hij erachter dat het niet klopt. Hij ontdekt dat hij zichzelf in een systeem heeft geplaatst, waarmee hij tunnelvisie heeft ontwikkeld. Zijn herinneringen zijn beperkt en onjuist. Het beeld over zichzelf en anderen klopt niet meer. Het trekt zijn wereldbeeld omver.’
“Regen” is dan weer directer en realistischer geschreven. Terwijl ook daar passages in zitten die zich juist als een waanvoorstelling voordoen.
‘Dat verhaal begint met een schrijfster die naar Hanoi gaat om een verhaal te schrijven over die plek. Ze lijkt de protagonist, maar gaandeweg blijkt ze juist een bijfiguur. Het gaat om de tolk, die haar begeleidt, en de verhouding van die vrouwelijke tolk met een Brit die naar Vietnam is verhuisd. Ook hij denkt belangrijk te zijn in zijn vak als docent. Maar zijn studenten zijn geïnteresseerd in hun eigen wereld, niet in die van Europeanen of Amerikanen. Allemaal denken ze belangrijke personages te zijn terwijl ze hun eigen belang in de buitenwereld enorm overschatten, of onderschatten.’
De zoetheid van geweld opent met een motto van Isaac Babel: ‘People are good. They’ve been taught to think that they’re evil, and they ended up believing it.’ Manon Uphoff maakt menselijke personages. Hun verkeerde verhouding met hun zelfbeeld en hun ideeën over hun belangen voor anderen hangen nauw samen met het motto.
‘Goede mensen met onvolkomenheden. Ze proberen daarmee om te gaan, het te compenseren. Ze willen af van het tekortschieten en onbehagen, maar intussen creëren ze puinhopen.’
[quote]De karakters proberen om te gaan met hun onvolkomenheden, het te compenseren.[/quote]
Wat voor puinhopen?
‘Als ze denken in te grijpen en belangrijk denken te zijn, maar ze blijken juist onbelangrijk te zijn, gaapt een gat tussen de mensen. Ze communiceren langs elkaar heen.’
Ook dat is een centraal thema in deze verhalenbundel. ‘De chauffeur van gehandicapte kinderen, in “De kinderen vervoeren”, wil ze voor de harde wereld waarschuwen waarin hij volwassen is geworden. Hij beseft niet dat dat niet hún wereld is.’
Wat hij zegt, verdwijnt in de ruimte.
‘Die chauffeur onderschat de kinderen. Hij wil ze zo nodig een waarheid vertellen – een die wel waar zijn, maar alleen binnen zijn eigen context. Zonder hem kunnen ze het ook.’
“Verkloot” is een rauw verhaal over een generatieconflict tussen moeder en dochter. Ook hier hetzelfde probleem.
‘Ja, en ook tussen de twee zussen onderling. Een zus krijgt twee dochters, de andere twee zoons. Een van die jongens speelt een tragische rol in het verhaal, hij is geen volwassen man geworden.’
Omdat zijn moeder teveel moeder wil zijn.
‘De moederrol is in dat verhaal tot in het krankzinnige uitvergroot en is daarmee heel schadelijk geworden. Alles wil ze verzorgen en beheersen, maar ze bereikt niet wat ze wil. Na een scheiding komt een van haar zoons terug. Hij gaat op bed liggen om het nooit meer te verlaten. Het wordt letterlijk zijn dood.’
Als “Henry (koning Henry)” heel traditioneel-literair is, is “Verkloot” bijna anti-literair geschreven…
‘Als schrijver voel je de urgentie om je verhalen te delen. Bij die verhalen hoort een stijl, een manier van vertellen. Dan kan het bijna elke vorm krijgen: elegant, dromerig of absurdistisch. Maar er zijn ook dingen die steken en jeuken en die laten zich alleen in een stekelige vorm gieten, die zijn helemaal niet meer te schaven en te slijpen, ze zijn rauw en dom.’
“Verkloot” is naïef en boos, rauw en ongepolijst. Je zou zelfs kunnen denken dat de verteller zich überhaupt niet met stijl heeft beziggehouden.
‘Toch moet je het in deze vorm kwijt aan de lezer. Ik vroeg me af: ga je dingen die zo dom, onbeschaafd of zelfs dierlijk zijn bijschaven? Hoe ga ik daar als schrijver mee om? Waarom vertel ik dit? “Verkloot” is een soort bruusk leven waar ik geen vorm voor heb. Dat wilde ik laten zien.’
De zoetheid van geweld gaat nadrukkelijk over deceptie. De personages zijn teleurgesteld in zichzelf. Ze doen er niet toe.
‘Veel minder dan ze denken. En voor andere mensen doen ze er zeer toe, maar dat hebben ze niet op tijd in de gaten. Of ze meten zich een verkeerd soort belang toe. Ze hebben in ieder geval een heel verkeerd idee van hun belangen voor andere mensen.’
Zie je dat als iets menselijks, dat we een verkeerde voorstelling van ons belang hebben?
‘Volgens mij vergissen we ons daar voortdurend in. Het kan ook niet anders: fysiek kan het niet en een spiegel volstaat niet. Het is een religieuze erfenis: als je een beeld en een idee van jezelf wilt hebben dat houdt snijdt, moet je kijken naar de beelden die jij van anderen hebt, van mensen die je hoofd bevolken en de beelden die die mensen van jou hebben.’
Boekgegevens
Manon Uphoff, De zoetheid van geweld, Uitgeverij De Bezige Bij, ISBN 978 90 234 7368 8 (€ 15,90)
Dit artikel verscheen eerder in de Boekenkrant, editie september 2013.
