De eerste vrouw van Napoleon was een mooie dame. Toch is er geen portret te vinden waarop Joséphine de Beauharnais (1763 – 1814) haar tanden bloot lacht. Als klein meisje at ze zo veel suikerriet, dat ze de rest van haar leven last had van een verwoest gebit. Het is slechts één van de vele verrassende feiten over Joséphine die Kate Williams verzamelde in een verslavende biografie. Wij spraken met Willams over het ongelofelijke leven van de Creoolse die de Keizerin van Frankrijk zou worden.
Joséphine arriveerde als lomp Creools meisje in Parijs, waar ze hard zou werken om zich de Franse etiquette eigen te maken. Ze trouwde en kreeg twee kinderen, maar belandde na de revolutie van 1789 in de gevangenis. Haar echtgenoot werd overgeleverd aan de guillotine, maar Joséphine overleefde haar gevangenschap. Als ‘overlevende’ behaalde ze een status die van haar de Kim Kardashian van die tijd maakte: zowel haar kledingkeuzes als haar affaires waren het Parijse gesprek van de dag. Ook Williams ziet een parallel met de socialites van onze tijd. ‘Net als Kim Kardashian maakte Joséphine zichzelf begeerlijk voor mannen en vrouwen en was ze trendsetter. Maar waar Kardashian geholpen wordt door een familiefortuin en een dwingende moeder, kreeg Joséphine alles in haar eentje voor elkaar.’
Hoe verwierf Joséphine haar positie als post-revolutionaire socialite?
‘Joséphine ontsnapte ternauwernood aan de Terreur van Robbespière en verwierf de status van prison chique. Daarbij hoorde een bepaalde soort mode, die erg goed bij haar figuur paste: een mini-jurkje, een kort kapsel en een rood lint om de nek als herinnering aan de guillotine. Ze werd op bals uitgenodigd, in populaire kringen verwelkomd en verwierf zo een hogere sociale status. Joséphine veranderde hiermee de meest traumatische gebeurtenis van haar leven in haar grootste kracht. Ze bleef voor altijd gebruikmaken van haar gevangenisverleden, en ook Napoleon zou er later van profiteren. Ze was jong, vrij en mooi, had vriendinnen, succes en glamour. En waarschijnlijk was ze ook het gelukkigst.’
Joséphine en Napoleon leerden elkaar kennen voordat hij zijn successen had geboekt. Wat zag zij als populaire Parisiènne in deze onaantrekkelijke Corsicaan?
‘Napoleon was jonger dan zij en had geen sociale vaardigheden. Maar Joséphine wist zich altijd aan de juiste mensen te binden. Ze zag zijn energieke aard, zijn brute kracht en zijn potentie. Ze was ervan overtuigd dat hij naar iets groters toewerkte, en dat hij zijn doelen kon bereiken met behulp van haar sociale vaardigheden. Bovendien was hij geobsedeerd door haar. In zijn brieven verklaarde hij haar uitbundig de liefde. Dat was voor Joséphine een welkome afwisseling: ze was tien jaar lang maîtresse geweest van de meest laveloze mannen.’
Toch knap dat ze zoveel jaar bij hem bleef – Napoleon komt over als de oom van wie je altijd hoopt dat hij tijdens feestjes thuisblijft.
‘In het begin hield ze absoluut niet van hem, maar ik denk dat ze van hem is gaan houden toen ze zich realiseerde hoe het leven zonder hem zou zijn. Hij at als een beest, schold ministers uit en schreeuwde tegen vrouwen. Hij was gemeen tegen iedereen, maar Joséphine nam het allemaal voor lief. Het was echt een yinyangrelatie: ze vulden elkaar op een bepaalde manier aan. Hij was wild en ongeduldig, hield niet van dineren en richtte zich het liefst op zijn veroveringstochten. Zij hield van eten en kleding en bezat sensualiteit. Tijdens zijn begindagen verzachtte zij de diplomatieke relaties. Als keizer wilde Napoleon net zo’n groot hof als de eerdere Franse koningen, maar Joséphine was degene die urenlang op bals en diners aan de etiquette voldeed. Op dat gebied was hij totaal afhankelijk van haar.’
Uiteindelijk zou hij na dertien jaar van haar scheiden, omdat hij een erfgenaam wilde en zij geen kinderen meer kon krijgen. Waarom duurde het zo lang voordat hij een einde maakte aan hun relatie?
‘Ik denk dat hij nog steeds verliefd op haar was. Hij wist dat ze er altijd voor hem zou zijn – zij geloofde al in hem toen niemand anders dat deed, en zou dat altijd blijven doen. Na haar dood, toen hij verbannen was naar Sint-Helena, at hij van een bord met haar gezicht erop. En het laatste wat hij zei voordat hij stief, was Joséphine.’
Kate Williams
Toch had hij een enorme hekel aan vrouwen.
‘Napoleon was onaardig tegen vrouwen en introduceerde wetten die hen sociale beperkingen oplegden. Hij wilde van Frankrijk een oorlogsmachine maken, en vrouwen waren goed voor het produceren van toekomstige soldaten. Maar nergens heb ik ontdekt dat hij Joséphine aanviel, sloeg of tegen haar schreeuwde. Hij was een toegewijde echtgenoot en zorgde even goed voor zijn stiefdochter Hortense. Ook kon hij zijn moeder en zussen met geen mogelijkheid onder de duim krijgen.’
In het boek vergelijk je Napoleons privéleven met dat van Nelson. Hoe keken de Britten en de Fransen tegen elkaar aan?
‘Nelson is zo Engels: in een brief voor zijn vrouw deelt hij mee dat hij zo veel van haar houdt dat hij zijn toetje niet meer lust. Terwijl Napoleon vol Franse passie aan Joséphine schrijft dat haar kussen hem wild maken en dat hij haar overal wil zoenen. Napoleon had een hekel aan de Britten, maar las elke dag de Britse kranten. Hij was er trouwens van overtuigd dat Nelson een lange ambassadeur naar Frankrijk stuurde om hem te pesten. Het was in Groot-Brittannië algemeen bekend dat Joséphine Napoleon had bedrogen – en daar werd smakelijk om gelachen. Tegelijkertijd waren de Britten gefascineerd door Joséphine. Er werden portretten van haar verkocht en je zag haar invloed in de mode terug. Iedereen sprak over haar: ze was een en al glamour en decadentie, en stond zo ver af van de praktische en pragmatische aard van de Britten.’
Heb je de belangrijkste plaatsen uit Joséphines leven bezocht?
‘Ik heb lang in Parijs gezeten voor het onderzoek, en ik ben naar Martinique afgereisd. Vooral dat laatste was fantastisch. Ook heb ik een jurk van Joséphine in het echt gezien. Ik mocht hem helaas niet aantrekken, maar het was zo gaaf om de stof aan te raken die zij en waarschijnlijk ook Napoleon aangeraakt hebben.’
Je schrijft historische boeken, maar ook romans. Hoe verschillend is het schrijfproces?
‘Bij het schrijven van een boek als Joséphine probeer ik koste wat kost speculatie achterwege te laten. De openlijke Franse stijl van schrijven die er in brieven werd gebruikt werden, zorgt natuurlijk voor mooie drama. Maar mijn verbeelding hoort in mijn romans thuis. Wel ben ik betrokken bij het script voor een verfilming van Joséphine. De producenten hebben me om mijn ‘deleted scenes’ gevraagd. Dat zijn er nogal wat: ik heb in het boek een hoop gebeurtenissen achterwege moeten laten. Maar speciaal voor de film heb ik ook scènes verzonnen. Zo kon ik het niet laten om een scène te schrijven waarin Joséphine Marie Antoinette ontmoet.…’
Boekgegevens
Kate Williams, Joséphine, vertaling: Lisa de Groot, Uitgeverij Prometheus – Bert Bakker, ISBN 978 90 351 3619 9 (€ 24,95)
Dit artikel verscheen eerder in de Boekenkrant, editie maart 2014.
