De Boekenweek opent dit jaar de lente met het thema ‘Natuur’. De organisatie vroeg daarom de beschermengel van de Nederlandse natuur, schrijver en ex-politicus Jan Terlouw (86), als boekenweekessayist. Hij schreef Natuurlijk, een essay met urgentie.
Door Anne van Blijderveen
Terlouw groeide op in de Veluwse dorpjes Garderen en Wezep. De bosrijke omgeving en zijn ouders’ liefde voor moederaarde legden de basis voor zijn compassie voor natuur. ‘Ik maak me zorgen. Om de wereld, maar ook om Nederland: we hebben nog maar vijftien procent van de biodiversiteit die we begin deze eeuw hadden,’ vertelt hij.
Moedernatuur
Deze bezorgdheid is niet nieuw. Tijdens zijn periode als D66-fractievoorzitter in de jaren zeventig hield hij zich al bezig met energie, economie en milieu. Hij genereerde aandacht voor milieuproblemen, zoals de mogelijke gevolgen van het hermetisch afsluiten van de Oosterschelde. Dit leverde ons de gelijknamige stormvloedkering op. Natuur is ook een terugkerend thema in zijn boeken. Letterlijk in Oosterschelde windkracht 10 en Hebzuchtgas, maar ook op symbolische wijze in Koning van Katoren.
Tijdens de bijna legendarische speech bij De Wereld Draait Door spreekt hij er bewogen over. Maar, zo schrijft hij, de boodschap over de bedreigde natuur beklijfde niet zo. In dit essay hoopt hij dat een beetje recht te trekken.
En wie kan ongevoelig blijven voor zijn prachtige anekdotes over het dierenrijk? Zo beschrijft hij hoe een kip haar eieren uitbroedt. ‘De moeder blijft zitten tot alle eieren zijn uitgekomen. De vochtige, net geboren kuikens drogen snel door de warmte onder haar vleugels. … De hen staat op, voorzichtig, om niet op de kuikens te trappen. Geef haar een korst brood, en ze gaat hem verwoed met haar snavel in kruimels verdelen, zodat de kuikens kunnen eten.’
Beeldend en teder. Een scherp contrast met Terlouws boodschap aan de politiek. ‘Steeds meer mensen beseffen dat we op de verkeerde weg zijn. We overbevissen oceanen, verstoken fossiele brandstoffen en vernielen de biodiversiteit. Maar de politiek ziet dit zogenaamd niet,’ aldus Terlouw. In Natuurlijk legt hij vaker de bal neer bij Den Haag. ‘Voor mensen die een robot naar Mars sturen … is het omzetten van zonne-energie in veilige, klimaatneutrale energie echt kinderwerk.’ Aan de techniek kan het dus niet liggen en economisch gezien, zijn de complicaties ‘overzichtelijk’. Dan blijft de politiek over. ‘Helaas brokkelt de democratie af, ten bate van het grootkapitaal.’
Bedreigingen
De gevolgen van de terrorisatie van onze blauwgroene planeet, zijn niet te overzien. De Australische viroloog Frank Fenner schetst het zwartste doembeeld. Volgens hem is het mogelijk dat de mens binnen honderd jaar uitsterft. Geen misselijke boodschap. Terlouw is milder in ‘Natuurlijk’, maar niet mals. Extreme regenval, overstromingen, aardverschuivingen en bosbranden worden normaal. ‘Deze effecten zijn onomkeerbaar.’ Het gevolg? ‘Miljoenen mensen zullen op de vlucht slaan door klimaatveranderingen. Het veroorzaakt hongersnood en onleefbare omstandigheden. Het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) voorspelt dat dat deze eeuw nog zal gebeuren.’
Dit staat vast. Dan hebben we nog vele mistroostige speculaties te over. Waarom wordt er dan zo traag actie ondernomen? Terlouw poneert ook zijn idee hierover in zijn betoog. ‘Mensen hebben van nature geen langetermijn-gen.’ De mens wil zich eerst voortplanten, zorgen voor de kinderen, een goede baan en directe bedreigingen als een griepepidemie aanpakken. Maar een gevaar dat binnen nu en honderd jaar kan toeslaan, nee, dat komt niet binnen. ‘Maar met onze analytische hersens is niks mis,’ vertelt de auteur. ‘Dat kan ons zeker helpen. We kunnen boven de darwinistische wetmatigheden uitstijgen.’
Jeugd
En de jeugd, die kan ook helpen. Na zijn fameuze optreden bij DWDD liet Jan Terlouw voorzitters van tien politieke jongerenorganisaties op zijn verzoek afreizen naar Twello, zijn thuisdorp. Ze stelden samen een manifest op voor een duurzamer Nederland. Met daarin vijf punten die ze in het regeerakkoord terug wilden zien. Maar tegen het Algemeen Dagblad zegt de auteur teleurgesteld te zijn in de uitkomst: ‘Alleen de Partij voor de Dieren heeft een aantal punten overgenomen. En dat terwijl het jongeren zijn met een voltooide opleiding en goede ideeën.’ Typerend voor de maatschappij, licht hij toe in Natuurlijk. ‘Die verlangt vooral dat we ons inspannen voor meer materiële welvaart, maar als ik twintigers vraag hoe ze later op hun leven willen terugkijken, hoor ik zelden dat ze stinkend rijk hopen te zijn.’ Nee, ze noemen zaken als plezier in hun werk, goede relaties, fijne vrienden en een gezonde partner en kinderen.
Ondanks het deels mislukte manifest, stemt dit hoopvol. Jongeren willen het anders doen. De politici van morgen hebben andere, duurzamere idealen. Maar wat als ze weer meegesleept worden in de waan van de dag? ‘Gebruik je verstand,’ laat hij mij weten. ‘Laat de geweldige technische ontwikkelingen je dienaar zijn. Stap over op duurzame energie en een circulaire economie. Respecteer de natuur. De mooie Nederlandse natuur. Want waar is het zo groen, zijn de heesters zo groot en is het weer zo afwisselend als hier?’
Boekgegevens
Jan Terlouw, Natuurlijk, een uitgave van Stichting CPNB (€3,50 tijdens de Boekenweek)
Over de rubriek ‘Krantenartikel’
Voor iedereen die nog geen abonnement heeft op de Boekenkrant of nog niet in staat is geweest een exemplaar op te halen bij zijn/haar boekhandel plaatsen wij eens in de zo veel tijd een artikel middels deze rubriek!
