Van epische films tot limericks, van symfonieën tot T-shirts: door de eeuwen heen is het werk van Shakespeare in alle mogelijke vormen gegoten. Het oeuvre van de bard is een geweldig reservoir aan verhaalkracht; kunstenaars tappen er graag uit. De recentste tapper is een schrijver die u wellicht niet had verwacht.
Hij werd gevraagd door mensen van Hogarth Shakespeare, een project waarbij vooraanstaande romanciers worden gevraagd om zijn favoriete toneelstuk te bewerken. Onder andere Margaret Atwoord en Tracy Chevalier gingen hem al voor met romantiseringen van respectievelijk The Tempest en Othello. Hijzelf koos direct voor Macbeth. Ik stel me het gesprek graag voor als een scene uit dat toneelstuk, waarbij drie in lompen gehulde heksen/literaire medewerkers opdoemen uit de mist en hun vraag voorleggen aan de bevreesde doch ambitieuze thrillerschrijver: Jo Nesbø.
‘Ik wist dat ik niet kon concurreren met de poëzie van Shakespeare,’ zegt Nesbø over het project. ‘Dus ik wist vanaf het begin dat ik de Shakespeareaanse taal niet zou gebruiken. Ik wilde alleen het skelet van het verhaal gebruiken.’ Dat geraamte is vrij eenvoudig. In middeleeuws Schotland krijgt Macbeth, vechtersbaas in het leger van koning Duncan, een profetie van drie heksen: ooit zal híj koning worden. Dit wakkert zijn ambitie zozeer aan dat hij, met aansporing van zijn vrouw, besluit om het heft letterlijk in eigen handen te nemen. Hij vermoordt de koning. Maar zodra hij de kroon op zijn hoofd heeft, wordt hij verteerd door schuldgevoel en brokkelt zijn eens nobele geest af.
Nesbø koos het stuk niet alleen omdat het zijn favoriet is, maar ook ‘omdat het kort is’. Dat klinkt misschien niet eerbiedig, geeft hij toe, maar het liet hem de ruimte om het verhaalskelet rijkelijk te behangen met zijn eigen verzinsels. Allereerst veranderde hij de setting: de middeleeuwen worden verruild voor de jaren zeventig, de Hooglanden voor een industriestad, kastelen voor casino’s. Het koninklijk hof is getransformeerd tot politiebureau, met chef Duncan aan het hoofd, SWAT-leider Macbeth als rechterhand. Hekserij wordt drugsgebruik. De dramatis personae worden grotendeels gehandhaafd, maar het is duidelijk dat Nesbø er veel plezier in schept om ze uit te diepen en meer achtergrond te geven. Extra verhalen over jeugdliefdes en -misdaden maken de personages meer gerond en uitgekristalliseerd.
Dat geldt in het bijzonder voor Lady Macbeth, een personage dat zoveel meer is dan ‘de vrouw van’. Nesbø stelt: ‘Ze is op veel gebieden het interessantste personage in het toneelstuk, en misschien ook wel in mijn roman.’ Macbeth zelf is weliswaar sterk en dapper, maar hij is niet gewiekst genoeg om zelf aan de macht te komen. Daarvoor heeft hij Lady nodig, een vrouw met een pijnlijk verleden, een ijzeren wil en een bijna bovennatuurlijke aanleg voor het lezen van mensen. ‘Lady is het brein en Macbeth is in zekere zin het gereedschap – maar geen onschuldig gereedschap.’
Dit is immers een thriller. Er is weinig onschuld en veel geweld. Shakespeare beperkte zich in zijn regieaanwijzingen tot [They fight.], maar Nesbø mag zijn geoefende pen gebruiken om de spanning in actiescènes op te voeren tot explosieve hoogtes. Kogels en messen vliegen door de lucht, bloed wordt met bloed betaald.
Macbeth is bepaald geen lieverdje, en lijkt daarin misschien wel op de hoofdpersoon uit Nesbø’s Harry Hole-serie. ‘De belangrijkste overeenkomst tussen hen is dat je nooit zeker weet wat ze zullen doen als ze voor een moreel dilemma staan. Dat maakt ze interessant, denk ik. Ze zijn een soort “antihelden” – ook al is dat een cliché, het is wel toepasselijk voor hen beiden.’
De gewelddadige, moreel grijze Macbeth past uitstekend bij zijn omgeving, die vuile stad in de jaren zeventig. Nesbø heeft altijd een binding gevoeld met dat tijdperk, dat veel duisterder was dan de meesten zich voorstellen, zegt hij. ‘Mensen herinneren zich de Summer of Love, materieel optimisme. Maar in de jaren zeventig heersten de Koude Oorlog, de Vietnamoorlog, politieke corruptie in de VS en veel misdaad in grote steden als New York.’ De schrijver vond inspiratie in die sfeer, en in films uit die periode. Dat valt al af te lezen aan de eerste zinnen van het boek. ‘De heldere regendruppel viel uit de lucht, door het donker, in de richting van de bevende lichten van de havenstad beneden. [Hij] veranderde van helder naar grijs toen die zich door het vuil en het gif boorde dat permanent als een mistdeksel boven de stad hing, hoewel de fabrieken de laatste jaren stuk voor stuk waren gesloten.’ De stad is – als u me de woordgrap vergeeft – een ware heksenketel; het boek een fascinerende, duistere betovering. Double, double toil and trouble.
Beeld: Thron Ullberg
Boekgegevens
Jo Nesbø, Macbeth, Vertaling: Annelies de Vroom, Uitgeverij Nijgh & van Ditmar, 432 pagina’s (€ 22,50)
Dit artikel verscheen eerder in de Boekenkrant, editie april 2018
