‘Mijn werk in Afghanistan was bijzonder, omdat er Nederlandse militairen aanwezig waren. Dat betekende dat ook het Ministerie van Defensie een grote rol speelde. Voor de goede orde: wat wij in Afghanistan deden, was een oorlog voeren. Natuurlijk, officieel hebben de landen elkaar de oorlog niet verklaard, maar de strijd had alle aspecten van een oorlog. Een oorlog zouden Nederlanders echter nooit steunen, maar woorden als ‘humanitaire missie’ of ‘opbouwmissie’ klinken alweer veel beter.’
Misleiding
‘Mijn boek is gebaseerd op een stelling van Sun Tzu, een Chinese filosoof: “Alles aan oorlog is misleiding.” Defensie is dus zelfs zover gegaan dat ze de term ‘oorlog’ altijd hebben ontkend. ‘Helpen’, ‘opbouwen’, ‘veiligheid waarborgen’: Defensie deed alle mogelijke moeite om de missie zo positief mogelijk weer te geven in een zoetsappig verhaaltje. Daar hoorde ook bij dat ze de Nederlandse journalisten controleerden. Journalisten zijn lui. Bij die luiheid hoort dat een journalist tegenwoordig standaard aan een geïnterviewde vraagt of die het artikel nog even in wil zien. Ik ook, ik wil mezelf absoluut niet vrijpleiten. Maar eigenlijk klopt dat niet: de journalist moet onafhankelijk zijn. Defensie vroeg aan de journalisten om inzage in de artikelen die ze zouden publiceren – en de journalisten gingen er klakkeloos mee akkoord! Natuurlijk heeft dat de berichtgeving over Uruzgan enorm beïnvloed.’
Onder controle
‘Het was gebruikelijk dat de journalisten ‘embedded’ naar Afghanistan gingen, dus: onder verantwoordelijkheid van Defensie, met hun tolken, chauffeurs en beveiliging. Maar ook onder hun controle. Op die manier zondig je als journalist tegen je twee basisprincipes: onafhankelijkheid en wederhoor. Van de ruim 600 journalisten hebben slechts negen (!) onafhankelijke berichtgeving verzorgd. Verbijsterend! Het lijkt natuurlijk heel moeilijk, maar ik heb het geprobeerd. En het is gelukt.’
Regelrechte zelfmoord
‘Reizen was het grootste probleem. Vliegen van Kabul naar Uruzgan kon alleen als je ‘embedded’ was. Rijden van Kabul naar Uruzgan is regelrechte zelfmoord. Ik probeerde mijn reis te organiseren via een stammenleider, daarna via de gouverneur van Uruzgan. Ik kon mijn eigen tolk en chauffeur regelen om binnen Uruzgan te reizen. Zo ben ik een paar keer onafhankelijk in Uruzgan geweest. In de VARA-gids publiceerde ik een artikel over “hoe ga ik onafhankelijk naar Uruzgan”. Zodat elke journalist voortaan wist hoe het moet.’
Zelfcensuur
‘Defensie draait, verzwijgt, wringt. Ze houden belangrijke informatie achter de hand. Er gebeurden dingen die ik wilde vertellen, maar die mocht ik van Defensie niet vertellen. Terwijl er 24 soldaten zijn omgekomen en meer dan 40 blijvend letsel hebben opgelopen. Tussen nu en vijftien jaar openbaart zich PTSS (post traumatic stress syndrome) bij een deel van hen. Maar vrijwel elke journalist conformeert zich aan Defensie. Allemaal laten ze hen hun stukken lezen, allemaal plegen ze zelfcensuur. Met dit boek wil ik laten zien wat er schuilgaat achter een oorlogsreportage. Hoever laten journalisten zich wegleiden van wat ze eigenlijk willen schrijven? En wat zijn de beperkingen en mogelijkheden van een journalist als hij onafhankelijk gaat reizen? Maar volgens mij is het ook een spannend verhaal. Ik hoor van de eerste lezers al dat ze zelfs niet stoppen met lezen als ze naar het toilet moeten, maar mijn boek meenemen.’
Joeri Boom, Als een nacht met duizend sterren, Uitgeverij Podium, ISBN 978 90 575 9371 0 (€ 21,50)
