Uw roman verschijnt opvallend genoeg op het moment dat de katholieke Kerk geplaagd wordt door allerlei misbruikschandalen. Om met de deur in huis te vallen: komt er misbruik voor in uw roman?
‘Zo, dat is inderdaad de spreekwoordelijke deur – een grote plank mag ik wel zeggen. Het idee voor Walter speelde al vóór 2010, het jaar van de vele seksschandalen binnen de kerk. Op mijn schrijven was dit nauwelijks van invloed, al besefte ik gaandeweg dat de context waarin het gelezen zou worden veranderde. Als je spreekt over misbruik dan gaat het boek eerder over een vorm van geestelijk misbruik. Het seminarie als priesteropleiding was een sterk disciplinerend instituut. De jongens werden er vanaf hun twaalfde jarenlang zo gekneed totdat ze volwaardige priesters waren – twaalf jaar later. Hun werd geleerd het lot van de parochie en parochianen boven dat van zichzelf te stellen; hun liefde gold de gemeenschap, niet afzonderlijke individuen binnen die gemeenschap. Natuurlijk werden zij geacht zich aan het celibaat te houden. Het was een kweekinstituut met tal van leefregels die toen al op gespannen voet stonden met die van de buitenwereld. Maar los daarvan: al die berichten over misbruik en het misbruik zelf interesseerden mij als schrijver niet zoveel; ik was veeleer gefascineerd door het seminarie als ideologisch instituut, namelijk een instituut dat zijn leerlingen tot een bepaald type mens wilde vormen. En dan niet om er achteraf schande van te spreken, maar om te begrijpen hoe dat werkte; hoe een opleiding of een school afzonderlijke personen zozeer kan beïnvloeden dat ze de doelstellingen van dat instituut verinnerlijken. En zoiets komt natuurlijk nog steeds voor, ga eens kijken bij een studie als economie; al die studenten geloven hartstochtelijk dat de zin van het leven gelegen is in een zescijferige bankrekening.’
Dat kan zijn, maar die ‘veranderde context’ die u noemt, heeft dan toch ook invloed op uw schrijven gehad?
‘Het is inderdaad waarschijnlijk dat ik daardoor nog sterker besefte hoe groot het taboe en daarmee het probleem rond seksualiteit was op zo’n seminarie – wat natuurlijk niet wil zeggen het in de jaren vijftig buiten de seminariemuren wat dat betreft al een en al vrijheid blijheid was. In Walter komt bijvoorbeeld een hoofdstuk voor waarin de jonge protagonist met een probleem bij de leraar komt: zijn voorhuid is te krap. De leraar geeft hem advies, vraagt hem of hij er even naar mag kijken. Een spannende passage denk ik, waarbij het de vraag is of die leraar hier eigenlijk niet te ver gaat. Maar misschien ook of wij buitenstaanders hier te ver gaan, door dit lichamelijk contact tussen leraar en leerling meteen te duiden in het kader van misbruik en pedofilie.’
Neemt u duidelijk afstand van de katholieke Kerk in uw boek?
‘Ik zou niet weten waarom. Het zou ook wel makkelijk zijn, nu de macht van de Kerk is vergruizeld als gevolg van al de schandalen. Maar als ik daar toch per se iets over moet zeggen: het grootste schandaal rondom die misbruikaffaires is volgens mij de manier waarop de kerk er op gereageerd heeft. Die gesloten en zeker ook wereldvreemde reactie is het gevolg van de zeer autocratische hiërarchie binnen de kerk. Die is in feite van recente datum, van na de korte emancipatiegolf binnen de Kerk in de jaren ’60 en ’70. Toen werd vanuit Rome ingegrepen en in Rotterdam in het jaar 1970 de zeer conservatieve bisschop Simonis benoemd, tegen de zin van de meeste andere Nederlandse bisschoppen. Sindsdien werden vooral die kerkleiders benoemd die de hiërarchie ondersteunden en de directieven vanuit Rome niet in twijfel trokken. In zo’n omgeving is het logisch dat je ervan uitgaat de problemen die er zijn gewoon weg te kunnen moffelen – onder de mantel der liefde te bedekken, zou men denk ik in Utrecht gedacht hebben.’
Hoe kwam u erbij een roman te schrijven over nota bene een priester in opleiding?
‘Het verleden van mijn vader, die priesterstudent is geweest, was een belangrijke aanleiding om Walter te schrijven. Maar zeker ook, als gevolg van alle heisa rondom religie van de laatste jaren, vooral dan de islam, een opflakkerende interesse in wat dat geweest zou kunnen zijn: opgroeien in de zekerheid van een vast geloof. Zelf ben ik weliswaar gedoopt, maar verder behoorlijk vrijzinnig opgevoed. Ik behoor tot een generatie die zich niet tegen de kerk hoefde af te zetten, laat staan dat ik antiklerikaal was. Er was in de jaren tachtig en negentig gewoon niet zoveel waartegen je je af zou willen zetten. De vraag die ik me de laatste jaren ben gaan stellen, luidde daarom eerder: hoe is dat toch allemaal mogelijk geweest, die hele katholieke zuil, in het bijzonder de opleidingsinstituten van de priesters? De vraag voor mij was hoe het er in die seminaries precies aan toe ging, wat de kracht was van het geloof dat daar werd vormgegeven. En, om het wat persoonlijker te stellen: ik stelde me de vraag of ikzelf in die omstandigheden, indien opgegroeid in een klein, hyperkatholiek Brabants dorp begin jaren vijftig, voor het seminarie zou hebben gekozen.’
En wat was het antwoord dat u vond?
‘Laat ik het zo zeggen: mijn vroegere “nee, nooit van mijn leven” klinkt in ieder geval wat minder zelfverzekerd en minder zelfvoldaan. De werkelijkheid zoals die toen bestond en gezien werd door de jonge priesterstudenten, dat begrijp ik nu, was er een vol geloof in een betere toekomst voor de mensheid. Dat heb ik ook laten willen zien in de roman, en in de fotografische beelden die het boek bevat. Neem de dansende seminaristen op de cover, een foto die terugkomt in het binnenwerk. Die seminaristen zijn vol enthousiasme en hebben nog een leven voor zich. Dat vitalisme – die een vitalisme is van elke jeugd, ook de priesterjeugd van toen – wilde ik voelbaar en tastbaar maken.’
Daniël Rovers, Walter, Uitgeverij Wereldbibliotheek, ISBN 978 90 284 2425 8 (€18,90)
