In haar nieuwe verhalenbundel, Een man zijn, onderzoekt de Amerikaanse schrijfster Nicole Krauss vrouwelijkheid en mannelijkheid. Haar personages worstelen met relaties en moeten zichzelf veranderen. Toch is het geen feministisch boek, zegt Krauss.
Door Laura Molenaar
Een dertienjarig meisje, dat naar een kostschool in Zwitserland gestuurd wordt, ziet hoe haar achttienjarige huisgenoot wordt verleid door een veel oudere bankier. Een vrouw bewoont het appartement van haar overleden vader, wanneer een onbekende vriend van haar vader zichzelf binnenlaat en doet alsof hij er al jaren woont. Op een dag in Tel Aviv klopt de sociale dienst bij Tamars moeder aan, met de mededeling dat ze diens verdwenen echtgenoot hebben gevonden. Alleen is haar echtgenoot al vijf jaar dood.
In Een man zijn van Nicole Krauss (De geschiedenis van de liefde, Donker Woud) spelen relaties de hoofdrol. De auteur licht haar boek toe vanuit haar woning in New York. Ze zit op de bank naast haar hondje, gekleed in een koraalrode gebreide trui. ‘Toen ik een jonge schrijver was, voelde ik me meer aangetrokken tot personages die op zichzelf reflecteren,’ vertelt ze. ‘Misschien is dat natuurlijk, want als schrijver sta je ook buiten de bedrijvigheid van het leven. Maar nu ik ouder word, en het leven voller en ingewikkelder wordt, raak ik steeds meer geïnteresseerd in relaties, tussen ouders en kinderen, vrienden, geliefden. Ik vind het fascinerend om erover na te denken in hoeverre mensen relaties nodig hebben om stabiliteit te bieden en zich veilig te voelen, en aan de andere kant in hoeverre ze vrij en onafhankelijk willen zijn.’
In het titelverhaal, ‘Een man zijn’, twijfelt het hoofdpersonage daar heel expliciet over. Ze heeft een minnaar, een Duitse bokser, en ze vraagt zich af: heb ik hem nodig of niet? Heb ik macht over hem of heeft hij macht over mij?
‘Ja, ze zegt ook dat ze hem “de Duitse bokser” noemt, en niet bij zijn echte naam, om een soort ironische afstand te bewaren. Ze is een “Christoffel Columbus” van de ziel: het land van ongebonden en vrij zijn.’
Vanwege de titel moet je als lezer ook steeds onwillekeurig denken aan de mannen, en wat mannelijkheid voor hen betekent. Was dat ook de bedoeling?
‘Ja, dat klopt. Maar je kunt op veel manieren naar de titel kijken. De Duitse bokser is gaan boksen omdat hij discipline wil kweken. Het gaat voor hem niet over agressie. In dat verhaal heeft hij het met de hoofdpersoon over de ingewikkelde vraag: Wat zou je gedaan hebben tijdens de Tweede Wereldoorlog? Zou je in staat zijn geweest om misdaden te plegen omdat het van je verwacht werd?
‘Verderop in het verhaal vertelt de hoofdpersoon over haar band met haar zoontje, die net aan het puberen is. Een vriend vertelt haar dan dat hij zijn hele kindertijd stil zat te lezen tot hij plots met stoelen begon te gooien. Dat is natuurlijk een heel angstaanjagend gevoel, die verandering. De titel gaat daarover: de verwachtingen van de maatschappij, de onvermijdelijkheid van onze biologie.’
Oppervlakkig gezien zou je misschien kunnen denken dat dit een heel feministisch boek is. Maar zo leest het niet, het heeft geen activistische ondertoon. Is dat ook wat jij nastreefde?
‘Ik ben geen grote bewonderaar van fictie met een politieke boodschap. Ik ben zeker geïnteresseerd in sterke vrouwen, die zich verzetten tegen wat de maatschappij, of hun familie, of hun partner van hen verlangt. Die erop staan zichzelf te definiëren. Als dat feministisch is, dan zij het zo. Maar ik wil geen bepaalde boodschap vertolken, of een thema toelichten.’
De personages uit jouw verhalen worstelen niet alleen binnen hun relaties met andere mensen. Op de achtergrond komt ook steeds een worsteling met de Joodse cultuur en de Joodse tradities terug.
‘Zeker. We worden allemaal geboren in een bepaalde geschiedenis. Of dat nu de Joodse geschiedenis is, zoals bij mij, of de Nederlandse, of een andere. We moeten ermee bemiddelen: soms hebben we een plicht naar onze geschiedenis, en soms moeten we zijn greep van ons afschudden. Het is gerelateerd aan de worsteling met relaties waar we het eerder over hadden: die van veiligheid versus vrijheid en onafhankelijkheid. Zulke breuklijnen zijn de essentie van literatuur. Personages komen tot leven wanneer ze ergens mee worstelen, en dat leidt tot een transformatie.’
Is dat ook waarom jij boeken schrijft? Om te transformeren?
‘Ik vind dat kunst geen doel moet hebben. Maar dat worstelen verklaart wel waarom we literatuur zo aantrekkelijk vinden. Onze eigen levens, onze eigen gedachten en gevoelens worden erin gespiegeld. En wat we daarvan leren, nemen we mee naar het echte leven. Dat is het mooie ervan.’
Boekgegevens
Nicole Krauss, Een man zijn, vertaling: Rob van der Veer, Uitgeverij Ambo|Anthos, 280 pagina’s, (€ 23,99)
