Pleidooi voor het raadsel
‘Het wordt je als kunstenaar vaak niet in dank afgenomen als je niet expliciet bent,’ zegt Marente de Moor. Hoewel ze zich in Foon naar eigen zeggen voor het eerst vrij duidelijk heeft uitgesproken, staat in haar nieuwe boek een raadsel centraal.
Door Janneke Blok
Ver weg, ergens diep in de Russische bossen, woont een oud biologenechtpaar. Ooit runden zij samen met vrijwilligers een asiel voor verweesde berenwelpen. Nu, volledig overgeleverd aan elkaar en het dierenrijk waarvan ze onderdeel uitmaken, verliest de man zijn geheugen. De vrouw strijdt juist tegen haar herinneringen aan die ene dag in 2005, het jaar waaraan ze liever niet meer denkt. Ondertussen zijn er de ‘Grote Geluiden’, die dan eens als trompetgeschal klinken en dan weer meer als een reusachtig beest. Iets tektonisch, hoopt Lev. ‘Hem jaagt het angst aan, terwijl zij, de hoofdpersoon, er juist door gerustgesteld is,’ zegt de schrijfster. ‘We leven in een tijd waarin dingen heel snel worden geduid en waarin we heel snel een definitie kunnen opzoeken van het een of het ander, en daarmee is de kous af. Toen, vooral in 2012, heel veel filmpjes op YouTube verschenen van dit soort geluiden, buitelden de wetenschappers met allerlei verklaringen over elkaar heen. Ik dacht: hé, wat leuk dan toch, dat de wereld ons zo nu en dan nog voor een raadsel stelt!’
Honderdjarige raven
Het idee voor Foon was geboren. ‘Het hele boek is eigenlijk een pleidooi voor het raadsel,’ aldus De Moor. ‘Ik kijk graag griezelige films, maar dat griezelen zelf is eigenlijk het leukst. Wanneer de puzzel dan uiteindelijk is opgelost, is er geen reet meer aan.’ Hoewel je via de gedachten van hoofdpersoon Nadja steeds dichter bij de gruwelijke waarheid komt van wat er dat ene jaar voor dramatisch is voorgevallen, blijft het verhaal tot de verbeelding spreken. ‘De oplossing, die ene versie, is eigenlijk helemaal niet zo interessant. Voor de hoofdpersoon is de realiteit zo expliciet geweest, dat ze eigenlijk niet anders kan dan vluchten in verhalen. Dus dat doet ze ook de hele tijd. Dat kan gaan over een of ander voorval uit het verleden of een raaf die om het huis vliegt, ze fabuleert de hele tijd.’
Niet alleen raven, maar ook beren, vleermuizen en geiten bevolken Foon. Net als in veel van haar andere boeken spelen dieren een belangrijke rol. De Moor: ‘Dieren zijn heel dankbare personages, omdat ze onveranderlijk zijn: een haas in 1900 was hetzelfde als een haas nu. Ze geven dus op die manier ook rust. Je kunt er ook van alles aan ophangen, want ze zeggen toch niks.’ Wie denkt na het lezen dit verhaal over twee zoölogen meer over het dierenrijk te weten, heeft het mis. ‘Het prettige van dit boek is nu juist dat het allemaal op verzinsels berust. Dus niet alles hoefde te kloppen. Ik heb bijvoorbeeld geschreven dat de raaf al ruim honderd jaar oud is, wat natuurlijk helemaal niet kan,’ grinnikt ze. ‘Dat heb ik uit een oud Victoriaans, Engels boekje over zoölogie uit 1900 of zo. Toen ik dat las, verlangde ik wel weer terug naar de tijd dat wetenschap zo was – helemaal niet exact en niet te verifiëren.’
Eenzame bomen
De dieren versterken ook de eenzaamheid van Nadja, een ander belangrijk thema van het boek. Maar voelt zij zich eigenlijk wel zo verlaten als wij denken dat ze zich voelt, omringd door een dementerende man en beesten die niets terugzeggen? ‘Ik denk dat de hoofdpersoon uit mijn boek zich in haar eentje in dat landschap minder alleen voelt dan veel mensen die achter gesloten deuren Netflix kijken. Als je de cijfers ziet, we zijn nog nooit zo eenzaam geweest als nu, en dat zijn niet alleen maar oude mensen. In alle gelederen van de bevolking is er een schreeuwende eenzaamheid. In de wildernis is het ook meer geaccepteerd dat je je alleen voortbeweegt, omdat veel onderdelen van de natuur solitair zijn. Je ziet vaak een boom ergens alleen staan en een berg lijkt ook tamelijk eenzaam te zijn, of een rivier die maar een beetje voortkabbelt. Dus dan lijkt het of je daarin beter een plek hebt dan wanneer je in de stad voorbij terrassen loopt, waar mensen zitten die zo’n hipperdepip sociaal leven hebben.’
En de schrijfster en slaviste kan het weten, want zelf woonde ze jarenlang in Rusland, waarvan een tijd ook vrij afgelegen. Ondanks dat Foon zich in dit land afspeelt, is het volgens De Moor geen typisch ‘Russisch boek’ geworden. ‘De eenzaamheid van deze vrouw, de twijfels en het op zichzelf teruggeworpen zijn – het is een verhaal dat zich ook net zo goed in Mexico, Frankrijk of Italië had kunnen afspelen. Aan de andere kant vormde Rusland wel een heel goed decor. Niet alleen omdat ik het gebied waar het verhaal zich afspeelt goed ken, maar ook omdat net als de hoofpersoon de mensen in Rusland na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in de jaren negentig heel erg op zoek waren naar een nieuwe versie van hun eigen verhaal.’
Boekgegevens
Marente de Moor, Foon, Uitgeverij Querido, 320 pagina’s, ISBN 9789021412009 (€ 20,00)
Dit interview verscheen eerder in de Boekenkrant editie 1 oktober 2018.
