Het kinderboek voor de Maand van de Filosofie werd dit jaar geschreven door Joke van Leeuwen bij het thema: weerloos en waardevol. Dát bedoel ik, zei de zalm is een doorgeefverhaal waarin we van een pluisje, naar de westenwind, naar een koprolkampioen, naar een zalm en zo door reizen. En allemaal hebben ze zo hun eigen opvattingen over hun belang in de wereld.
Door Ilse van Oosten
Joke van Leeuwen heeft als schrijver en tekenaar veel succesvolle romans, gedichten en kinderboeken op haar naam staan. Hiervoor won ze meerdere prijzen waaronder de Zilveren Griffel in 2018 voor haar prentenboek Toen ik.
Filosofie is een vakgebied dat misschien minder vaak met kinderen geassocieerd wordt. Waar moest je op letten om het toegankelijk te maken voor kinderen?
‘Ik denk dat filosofie heel goed met kinderen kan worden geassocieerd. Kinderen van een jaar of zeven hebben vaak een “filosofische” periode, waarin ze vragen stellen die menige volwassene niet meer stelt. Zoals filosoof Peter Sloterdijk in Kritiek van de cynische rede zei: “De filosoof is een mens die de hard geworden, met alles vertrouwde en cynisch bedreven tijdgenoot in zichzelf opzij kan schuiven” en “het kind in zichzelf” een kans moet geven. “Wie het ‘nog niet begrijpt’ kan misschien de juiste vragen stellen.” Ik denk dus dat kinderen prima kunnen nadenken en vragen stellen, vooral omdat zoveel nog niet vanzelfsprekend is.’
In dit prentenboek komen we allerlei wezens tegen, sommige klein en pietluttig, dan weer groot en machtig. Met welke ideeën hoop je kinderen hiermee aan het denken te zetten?
‘Ik speel zoals je al noemt met ideeën van groot en klein, bijvoorbeeld door een vlieg zo groot te tekenen dat die maar half op de bladzij past. Dat doorbreken van vaste hiërarchieën is een spel dat je in de kinderboeken terugvindt die mij aanspreken. Dat soort boeken zijn meestal leeftijdloos.
Behalve dat alles en iedereen in mijn verhaal kan praten, houd ik ze dicht bij zichzelf, door hun eigenschappen als dier, plant of ding niet te veranderen. Elk hoofdstuk is een dialoog, waarin de lezer kan meegaan. Kijk bijvoorbeeld naar de zalm: ze heeft net respect voor haar eigenheid opgeëist, maar brengt die niet op voor de zandkorrel.’
Naast filosofische heeft dit boek ook veel grappig momenten en woordspelingen. Hoe belangrijk is humor voor jou in dit soort (kinder)boeken?
‘Humor is voor mij enorm belangrijk. Ik schrijf, ook voor kinderen, over serieuze zaken, maar er mag van mij altijd een zekere lichtheid in zitten. Die komt er meestal vanzelf in, trouwens. Italo Calvino noemde dat “nadenkende lichtheid”. Voor mij is humor en enige zelfspot belangrijk om mijn leven te kunnen leven in goede en kwade dagen.’
Er komen veel dingen voorbij om waarde mee te bepalen, zoals omvang of geld. Hoe bepaal jij voor jezelf de waarde van iets?
‘Ik heb moeite met de dominantie, sinds enige decennia, van het neoliberalisme, waarin concurrentie belangrijker is dan samenwerking, waarin dat wat werkelijk maatschappelijk relevant is ondergewaardeerd en onderbetaald wordt, waarin er een te grote prestatiedruk is ontstaan en het niet meekomen in deze wereld het individu wordt aangerekend. Ik hoop, ook nu ik opnieuw veel jonge mensen activistisch zie zijn, dat er een tegenstem blijft die zich richt op de waarde van het medemenselijke en van de verbeeldingskracht en het besef dat wij geen heerser zijn, maar onderdeel van alles wat bij de aarde hoort.’
Joke van Leeuwen, Dát bedoel ik, zei de zalm, Uitgeverij Querido i.s.m. de Maand van de Filosofie, 104 pagina’s (€ 13,50)
Dit interview verscheen eerder in de Boekenkrant, editie april 2023.
Benieuwd geworden? Bestel dit boek bij uw lokale Boekenkrant-boekhandel. Kijk hier voor een overzicht.
