‘Dingen die in de wereld gebeuren hebben nu eenmaal de neiging om zich met je leven te gaan bemoeien. Dat is toch het drama van het menszijn, ben ik bang,’ zegt Jessica Durlacher. In de roman De Stem confronteert de auteur gezinsleden heel direct met dreigingen uit de 21ste eeuw.
Door Hugo Jager
Je blik op de geschiedenis is verbonden met de generatie waarin je opgroeit. Voor millennials, zoals ikzelf, waren de jaren ’90 het begin van een onbezorgde toekomst. Niet dat er niks was om je druk over te maken, maar er was gewoon veel meer om hoopvol over te zijn. Jessica Durlacher (1961) ziet de jaren voor het millennium meer als een fijne tussenperiode. ‘Ik ben opgegroeid tijdens de Koude Oorlog, met het gevoel dat het weliswaar oké was bij ons, maar in het Oostblok niet. Daar was het duister en naar. En dat duistere hield op in ’89, met het vallen van de Muur. Daarna leefden we een tijdlang echt in de illusie dat er eigenlijk niet zo heel veel meer aan de hand was in ons deel van de wereld. Het spookachtige oost-west-gevoel dat daarvoor altijd had geheerst was weg.’ De Joodse vader van de schrijfster werd tijdens de Tweede Wereldoorlog gedeporteerd naar de concentratiekampen Theresienstadt en Auschwitz-Birkenau en overleefde die verschrikkingen. Er werd tijdens haar jeugd niet over gesproken. ‘Ik ben opgevoed in een gezin met een permanent afwezige, maar verder heel erg aanwezige Holocaust. Al toen ik klein was, wist ik dat er iets gruwelijks was gebeurd in het verleden. Maar gedurende mijn hele jeugd kon niemand mij uitleggen wat het was.’
9/11
In haar nieuwe roman De Stem confronteert Durlacher hoofdpersonen Zelda en Bor met de gebeurtenis die definitief een einde maakte aan de onbezorgde jaren. Op het moment dat zij trouwen op het dak van een wolkenkrabber in New York zien zij een vliegtuig in één van de Twin Towers vliegen. ‘11 september beleefde ik echt als een aanval op ons allemaal,’ zegt Durlacher. ‘Ik zag een andere wereld opdoemen in mijn verbeelding toen dat gebeurde. Het geloof in de onbreekbaarheid van alles, in de vanzelfsprekendheid, dat was toen weg.’
Zelda en Bor keren met hun kinderen terug naar Nederland. Jaren later maken ze kennis met de Somalische vrouw Amal, die in een asielzoekerscentrum in de buurt verblijft. In het drukke gezin, Zelda is therapeut en Bor een druk bezet advocaat, past zij zo nu en dan op de kinderen. Al snel blijkt dat de islamitische Amal beschikt over een enorm muzikaal talent. De gezinsleden sporen haar aan om mee te doen met de talentenshow De Stem.
Het optreden van Amal doet veel stof opwaaien, want ze gooit tijdens het zingen haar sluiers af en verklaart voor het oog van alle tv-kijkers dat ze zich van de islam distantieert. ‘Amal is een uitgesproken persoonlijkheid. Ze is heel erg gelovig geweest, maar door logisch nadenken is ze tot een andere conclusie gekomen. Vooral de beperkte vrijheid van vrouwen zat haar dwars. Opvallend is de radicaliteit die ze heeft in het navolgen van haar eigen ideeën. Paradoxaal genoeg is die absoluutheid van haar misschien wel te verklaren door de radicale gedisciplineerde religieuze opvoeding die ze heeft gekregen.’
Ayaan
De schrijfster inspireerde Amal op Ayaan Hirsi Ali. De politica komt ook uit Somalië, staat kritisch tegenover de islam en was lange tijd met de auteur bevriend. ‘Als Amal eenmaal in haar hoofd heeft gekregen dat haar religie tot iets leidt wat zijzelf verwerpt, dan gaat ze daar ook all the way voor. En dat was bij Ayaan eigenlijk ook zo.’ Net als Ayaan, krijgt Amal te maken met doodverwensingen en intimidatie. ‘Door het feit dat ze zó bedreigd werd, bewees ze eigenlijk haar gelijk. Er zat een soort “briljantie” in Ayaan en die heb ik proberen te vertalen naar heel iemand anders. Amal is op haar manier natuurlijk ook briljant. Ze is een zangeres met een gigantisch talent, zowel in zingen als in spreken. Ze weet daarmee mensen te vervoeren. En Ayaan deed dat ook, maar op een heel andere manier. Die was gewoon verrassend vrij in haar manier van praten over dingen waar mensen daarvoor eigenlijk niet eens echt over nadachten.’
Durlacher heeft bewondering voor Ayaan. ‘Ze heeft een ongelooflijke ontwikkeling doorgemaakt. Dat vond ik zo fascinerend, daarom wilde ik ook dit boek schrijven. Omdat ik van zo dichtbij iemand heb zien groeien van iemand die alles nog moest leren tot iemand die ons allemaal eigenlijk voorbijstreeft in importantie en kracht. Dat is erg bijzonder om mee te maken.’
Filmisch
De roman is gecomponeerd in filmische scènes die elkaar in hoog tempo opvolgen. De spanning loopt op. Hoe bereikt Durlacher dat? ‘Door dingen niet te vertellen. Wat maakt een gesprek spannend? Als je voortdurend benieuwd blijft. En ik was zélf benieuwd naar wat er zou volgen. Ik moest mijn eigen nieuwsgierigheid de hele tijd bedwingen, en toch mijn lezers meevoeren en verleiden. Uitstellen wat ik ze zo graag wilde vertellen.’ Er klinkt trots door in haar stem over het resultaat. ‘Ja, ik houd van het vieren van een nieuw boek, dat is toch fantastisch. Dat is iets waar je heel lang naar toe hebt gewerkt. Al is het een rare tijd om een boek uit te brengen.’ Daarmee doelt Durlacher op de huidige coronacrisis. ‘Wat we nu al een jaar ervaren is natuurlijk onvoorstelbaar. En waar gaat het heen? Blijft dit zo? Gaan we nu van de ene pandemie over op de volgende?’ Het is duidelijk dat de onbezorgde jaren ver achter ons liggen.
Boekgegevens
Jessica Durlacher, De stem, Uitgeverij De Arbeiderspers, 432 pagina’s (€ 24,50)
Fotografie: Billie Glaser, fotobewerking Suzanne Arts
Dit interview verscheen eerder in de BKGeschiedenis, editie maart 2021.
Benieuwd geworden? Bestel dit boek bij uw lokale Boekenkrant-boekhandel. Kijk hier voor een overzicht.
