Het is vijf voor tien. Over vijf minuten heb je een meeting. Gauw ren je nog even naar de printer om je verslag uit te printen. Bij het laatste papiertje begint de printer te zuchten en te kreunen. ‘Stom ding!’ roep je. Bijna iedereen kent die haat-liefdesverhouding met de printer wel. Behalve schrijver en journalist Fien Veldman: ‘Ik vind printers heel leuke apparaten, omdat iedereen ze een beetje haat.’ Niet gek dus dat de printer een grote rol speelt in haar debuut Xerox.
Door Denise Hoek
Het is kwart over elf als ik het Amsterdamse Café de Zwart instap. Veldman zit in een hoekje de krant te lezen. Ik schuif bij haar aan en algauw zijn we diep in gesprek over haar debuutroman Xerox. Deze gaat over een naamloze klantenservicemedewerkster die liever niet aan haar verleden – en de buurt waar ze vandaan komt – wil denken, maar daartoe wordt gedwongen als ze een mysterieus pakketje ontvangt. Uit wanhoop begint ze tegen haar printer te praten – en die praat terug. Hoe begon de auteur aan dit verhaal? ‘Ik schreef al lang korte verhalen en lees voornamelijk fictie. Dat voedde elkaar een beetje. Vier jaar geleden begon ik met het maken van aantekeningen, waaruit uiteindelijk de stem van mijn personage ontstond.’
Printer als robotgenie
De relatie die de hoofdpersoon aangaat met de printer geeft het verhaal een absurdistische en humoristische twist. Hoe kwam Veldman daarbij? ‘Ik las een paar jaar geleden in een artikel in de New Yorker dat de slimste mensen uit Silicon Valley graag bij printbedrijven als Xerox en HP werken en niet bij sociale mediabedrijven, omdat het zo’n grote uitdaging is om heel nauwkeurige technologie samen te laten werken met de natuur.’
Daarmee doelt Veldman op natuurlijke materialen zoals papier. ‘Door dat artikel kreeg ik een rijk beeld van hoe een printer precies werkt. Ik kwam er bijvoorbeeld achter dat in de winter papier vaker vast blijft zitten in de machine, omdat de vezels dan droger zijn. De printer in Xerox maakte ik tot een soort robotgenie. Wetenschappelijk is het zo dat elektronen vreemde dingen doen die wij niet helemaal kunnen begrijpen. Dat de printer praat is een soort emancipatiestap, maar dan extreem. Zo van: wij dachten vroeger ook dat vissen geen gevoel hadden. Ik had er lol in om dat te schrijven,’ zegt de auteur lachend.
Zodoende ontstond het personage van de printer, dat ook zijn eigen perspectief krijgt. ‘Ik schreef de eerste hoofdstukken en toen dacht ik: er moet iets komen waardoor de gedachtewereld van het hoofdpersonage wordt doorbroken, omdat zij best wel angstig is. Ze overdenkt alles. Daarmee is zij niet de betrouwbaarste verteller. Via de printer kon ik de verschillende mensen op het kantoor belichten en hoe zij ook nauwelijks functioneren in de laatkapitalistische wereld waarin ze zich bevinden.’ Het hoofdpersonage voelt ook verwantschap met de machine. ‘De printer is een beetje de underdog van de machines en zij heeft een soortgelijke positie. Een baan op de klantenservice is niet echt iets waarbij mensen denken: gefeliciteerd. Het personage en de printer zien elkaar als partners. Dat kun je op verschillende manieren interpreteren.’
Mini-maatschappij
Hiërarchieën en klassenverschillen zijn een belangrijk thema in Xerox, vertelt de auteur: ‘Er is een mini-maatschappij die zich vormt op kantoor, en mensen hechten zich daar heel erg aan, wat ook logisch is. Maar alle hiërarchie is gemaakt, en het is heel moeilijk om daarbuiten te denken. Neem bijvoorbeeld de laagstbetaalde baan op kantoor, zoals een klantenservicemedewerker: die heeft nauwelijks status. Het hoofdpersonage in Xerox is niet gelukkig, maar ze voelt zich wél prettig, samen met haar printer in haar kamertje.’ In het boek bevraagt Veldman of het altijd beter is om te streven naar een hogere klasse of hogere maatschappelijke status. ‘Het hoofdpersonage wil haar omgeving van vroeger ontgroeien. Dan ontstaat de vraag: als ze die is ontgroeid, waar komt ze dan terecht? En ja, dan blijkt dat de wereld waar ze naartoe groeit eigenlijk ook een wereld is waarvan ze denkt: heb ik het híérvoor gedaan?’
Wat de boodschap van haar debuutroman is, laat de auteur graag aan de lezer over. Wel kan het zomaar zijn dat je door het lezen van dit boek anders naar printers gaat kijken. Zo verzamelt Veldman foto’s van printers die aan de straat zijn gezet. ‘Dat doe ik sinds het schrijven van Xerox. Dan maak ik foto’s van printers die ik zag bij het grofvuil,’ vertelt de auteur lachend. Ze pakt haar telefoon en laat wat foto’s zien. ‘Kijk, deze staat in de regen, zielig hè!’
Fien Veldman, Xerox, Uitgeverij Atlas Contact, 224 pagina’s (€ 22,99)
Dit interview verscheen eerder in de Boekenkrant, editie juni 2023.
Benieuwd geworden? Bestel dit boek bij uw lokale Boekenkrant-boekhandel. Kijk hier voor een overzicht.
