‘In Jonahs jeugd is een principe van Marcus Aurelius voor hem leidend: vraag nooit beloning voor een goede daad.
Later, tijdens de Tweede Wereldoorlog, helpt een vriendin hem met zijn vlucht en hij beloont haar met diamanten –
volgens Aurelius’ principe, dus zonder dat zij weet van wie ze zijn. Op oudere leeftijd slaat hij deze levensles in de
wind, hij wil alsnog erkenning. Jonah komt bedrogen uit.’
Jonah keert als oude man terug naar de stad van zijn jeugd. Een introverte bespiegeling zou daar prima bij passen. Waarom verkoos je voor Hotel Linda juist de opvallende dialoog tussen Jonahs innerlijke en uiterlijke
wereld?
‘Hij kent de stad vanuit oude herinneringen, maar het is niet zijn eigen omgeving. Jonah zoekt in die uiterlijke wereld doorlopend naar visuele bevestiging van ‘zijn’ Amsterdam, zijn aanwezigheid, en zijn herinnering: dit pand herken ik, hier zat vroeger die winkel, et cetera. Zijn
Amsterdam bestaat alleen in zijn hoofd, dat is die innerlijke wereld, maar het is een compleet andere stad
geworden. Jonah verliest grip. Figuurlijk omdat het zijn stad niet meer is, maar ook letterlijk omdat hij struikelt. En dat is niet alleen vanwege zijn leeftijd.’
Daar tegenover staat Brazilië, het vertrekpunt van Hotel Linda. Hoe zag Jonahs leven er daar uit?
‘Jonah vlucht in 1942 naar Brazilië. Hij bouwt in rust
en voorspoed een nieuw leven op. Er is een mooie tuin, er zijn vrienden, het is er bijna een paradijs. Geluk is daar vanzelfsprekend voor hem, hij heeft de visuele bevestiging
van zijn omgeving niet nodig. Maar Amsterdam trekt. Hij moet daar iets afsluiten. En omdat hij oud is en weinig tijd meer heeft, moet het gebeuren.’
Toch is Jonah niet op zijn plaats in Amsterdam, terwijl een van de belangrijkste kwesties uit zijn leven daar een climax had moeten vinden…
‘Als je ouder wordt, moet je gaandeweg een confrontatie aangaan met het einde. Je wilt, denk ik, de dingen in een groter verband zien, uitstijgen boven het alledaagse, maar dat lukt niet. Je kunt daardoor minder verdragen. Veel mensen worden daardoor introverter, Jonah ook. Ik denk dat hij uiteindelijk, onbewust, besluit om naar Amsterdam terug te keren om daar te sterven – meer nog dan om de kwestie met zijn oude geliefde op te lossen.’
Waarom zou hij ervoor kiezen om daar te sterven?
‘Het leven is volgens mij een cirkelbeweging: je keert weer terug naar je oorsprong. Een paar persoonlijke voorbeelden:
vlak voor mijn opa stierf, mochten we hem nog een keer opzoeken in het ziekenhuis. Hij lag op zijn zij, hij had
zijn handen vlakbij zijn gezicht en lag zijn wang met zijn
vingers te kroelen. Heel ontwapenenden kinds. En mijn
vader begon vlak voor zijn dood ineens weer plat Brabants te praten. En toen de dominee kwam verwachtte ik een wijze slotsom, maar die kwam niet.’
Hoe zag dat moment eruit?
‘De dominee probeerde mijn vader te bewegen tot religieuze overwegingen. Maar hij zei alleen maar: “Ik ben elke
avond blij als de andijvie weer gesmaakt heeft.” Zo banaal was het einde dus. Een eenvoudige, aardse overweging zoals die van een klein kind.’
In Hotel Linda leg je een, volgens mij vrij bewuste link tussen herinnering en leugen. Liegen we onszelf voor met onze herinneringen?
‘Herinneringen passen zich aan, je maakt dingen groter, kleiner, heftiger of milder. Je falsificeert soms bepaalde emoties. Je eerste verliefdheid, bijvoorbeeld, was misschien een vreselijke ervaring, maar achteraf koester je hem als
iets moois. Herinnering kan een vorm van bijgeloof zijn.’
Hoe bedoel je dat?
‘Je hebt bepaalde illusies nodig. Door je herinnering bewust zelf in te kleuren, houd je die illusies in stand. Anders word je cynisch. Voor Jonah was er de herinnering aan Amsterdam. Het Amsterdam in zijn hoofd is een illusie van hoe de stad er werkelijk bij ligt.’
De herinnering van Jonah raakt de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust opvallend weinig aan. Koos je er bij het schrijven bewust voor die oorlog te ontwijken? Is er al genoeg over geschreven?
‘De Tweede Wereldoorlog benoem ik inderdaad maar terloops. Ik vind dat ik als niet-jood niet teveel over de Holocaust
mag schrijven. Je mag het aanstippen maar je mag niet, bij wijze van spreken, met je hoofdpersonage mee naar het
concentratiekamp. Ik vond die oorlog trouwens niet het belangrijkste onderwerp van het boek.’
Waarom niet? Jonah is nota bene een jood die op de vlucht moet.
‘Precies: hij kan de vreselijke kampen en terreur ontwijken, hij maakt niet de hele oorlog mee. Het is veel minder groot dan in een typische oorlogsroman. Die oorlog blijft maar terugkeren in de boeken en ja, daar doe ik nu ook weer aan mee. Maar in het verhaal dat ik wilde vertellen, ging
het me veel meer om de spanningsboog tussen het nu en zijn jeugd, ruim vóór die oorlog, en om de levensles van Marcus
Aurelius die Jonah in de wind slaat. Waarom laat iemand zijn belangrijkste principe varen?’
Arjan Visser, Hotel Linda, Uitgeverij De Arbeiderspers, ISBN 978 90 295 8501 9 (€ 17,95)
