Ooit gehoord van iemand die bactief is, tandart heeft en in een kroelkast slaapt? Het is allemaal een kwestie van een lettertje erbij, een lettertje eraf en even goed roeren. Aan u om te proeven waar het naar smaakt – dan vertelt chef Wim Daniëls ons ondertussen meer over het wonderlijke fenomeen koken met taal.
‘Ik heb er zelf ontzettend veel lol in gehad,’ vertelt taalkundige, schrijver en spreker Wim Daniëls. ‘Vooral in het schrijven van het eerste deel van Koken met taal, dat het meest speels is geworden.’ In dit gedeelte komen personen voorbij die bibliothee drinken, wat stimuleert tot lezen, uilen die in een uilnis wonen en ontbijtkloeken, die er streng op toezien dat hun kinderen goed ontbijten. ‘Bij het bedenken van dit soort nieuwe woorden heb ik veel hulp gehad van mijn Twitter-volgers en Facebook-vrienden,’ vertelt hij. ‘Voor veel mensen is taal een knellend jasje zodra je buiten de regels treedt, maar als ik het doe, wordt het toch makkelijker geaccepteerd. Dat blijkt wel uit de hoeveelheid reacties hierop die ik nog tot op de dag van vandaag op social media ontvang. Het spel dat ik bedenk op basis waarvan mensen woorden inzenden, vind ik echt heerlijk.’
Van dialectspreker tot taalchef
Wim Daniëls is al van jongs af aan gewend om over de grenzen te kijken. Afkomstig uit Aarle-Rixtel, een klein dorpje in het zuidoosten van Brabant, is hij als zoon van twee 100%-dialectsprekers eentalig opgevoed. ‘Er was geen denken aan dat er bij ons een woord uit het Algemeen Nederlands binnenkwam, dat bestond gewoon niet,’ aldus de auteur. ‘We hadden ook geen boeken thuis. Geen één! Nou ja, eentje, een stripboek. Maar dat zegt dus niets over het gevoel dat je kunt ontwikkelen voor taal, dat kan ook via het gesproken woord en misschien wel juist via een dialect dat het dubbele aantal klanken telt van de standaardtaal. Veel mensen vinden het erg dat zo’n streekjargon uitsterft, maar dat hoort er nou eenmaal bij. Dialect is gebaat bij immobiliteit en dat is niet meer van deze tijd. Door het contact tussen verschillende dialecten en talen ontstaan er ook juist weer fantastische nieuwe woorden.’
Met zijn boek steekt Wim Daniëls alleen al met de titel een grens over. ‘Kookboeken zijn ontzettend populair, maar mijn vakgebied is taal en die combinatie wilde ik op een speelse manier uitwerken. Daarbij moet ik ook zeggen dat ik een beetje geïnspireerd ben door iemand als Robèrt van Beckhoven uit Heel Holland Bakt. Hij kan zo gepassioneerd vertellen over brood! Los van het feit dat ik zelf een groot broodliefhebber ben, is de wijze waarop hij hierover vertelt bijna alsof je ook met taal bezig bent: “Dit kun je zo doen en als je daar iets meer van doet, krijg je net een andere smaak…” En dat is met woorden en zinnen natuurlijk ook zo. Poëzie of proza schrijven is in feite ook koken met taal. Je kunt een clichématig boek schrijven met de meest voor de hand liggende recepten, maar je kunt ook wat avontuurlijker koken. Ik zie de taal als een avontuur en niet als iets dat dood is. Het leeft en mensen noemen mij dan ook vaak ten onrechte een taalpurist. Maar veel regels zijn volkomen flauwekul, zoals het verschil tussen hun en hen, dat in de zeventiende eeuw bij wijze van spreken aan de tekentafel is bedacht. Als je het op straat vraagt, kent niemand dit kunstmatige en willekeurige onderscheid. Dan moet je zo’n regel ook officieel los durven laten.’
Niet té culinair
Naar eigen zeggen is Daniëls’ sterkste punt toegankelijk koken. Net als het eten waar de schrijver van houdt, moeten ook de boeken die hij schrijft, niet té culinair zijn. ‘Ik wil niemand buitensluiten,’ herhaalt hij tijdens ons gesprek meerdere malen. ‘Ik wil dat iedereen kan genieten van wat ik kook – met taal in dit geval. Mijn grootste ambitie is om moeilijke onderwerpen toegankelijk op te schrijven, maar daarnaast moeten mensen die mijn boeken lezen of naar voordrachten komen, ook vooral plezier hebben. Het zou zonde zijn als je je de hele dag ergert aan taal. Waarom zou je dat doen? Je kunt er veel beter van genieten, net als van eten koken.’ Het resultaat is dan ook een soort receptenboek waar lezers naar hartenlust bereidingen uit kunnen pakken. Sommige gerechten duren wat langer om klaar te maken, andere kun je lezen als tussendoortje. Niet alleen nieuwe ingrediënten komen voorbij, zoals de ‘dooreettaarten’ van Robèrt en de ‘heuptaarten’ van mede-jurylid Janny, maar ook vertrouwde klassiekers, zoals de uitdrukkingen ‘koken van woede’ en ‘er geen chocola van kunnen maken’. Naast er kennis van nemen, is het vooral een kwestie van doen. ‘Het uitgangspunt is niet dat mensen in de keuken gaan staan, maar dat ze met taal aan de slag gaan.’
Foto: Merlijn Doomernik
Boekgegevens
Wim Daniëls, Koken met taal, Uitgeverij Thomas Rap, 192 pagina’s (€ 14,90)
