Schilder, acteur, schrijver en regisseur Alex van Warmerdam is vooral bekend van zijn absurdistische films.
Daarin is het niet onvoorstelbaar dat een personage vanwege de ellende die hem is overkomen tegen het einde van de film verhaal haalt bij de scriptschrijver. In de film Ober doet deze maker zijn personage gemakzuchtig van de hand door hem te laten overrijden door een vrachtwagen.
Deze grillige olifant met zijn lange snuit blaast echter zelden gedichten uit in Ik heb de wereld geschapen. De bundel is niet zo absurdistisch als Van Warmerdams films, maar straalt wel degelijk de aard van het beestje uit. Neem bijvoorbeeld het gedicht waarin hij een jeugdliefde bezingt: ‘[d]e geur van haar jonge, stevige haar maakte mij gek van liefde’, en het einde van zijn liefde voor haar (‘ik haat haar natuurlijk / omdat ze pist en kakt als je iets wil zeggen’). Dan schrijft hij waarom het allemaal te doen is:
ik wil de mensen schoonheid brengen
de spierwitte boom
in een hoekje van de binnenplaats
de onderwijzer die een spreeuw bakt
en hem dan, gaar en etensklaar
door de plee spoelt
niet als offer
maar als onbetekenend gebaar.
Het is een typisch Van Warmerdameinde, dat overigens zijn artistieke missie lijkt weer te geven. Niet alleen bezingt hij het vuur van de liefde en de weerzin, maar ook de betekenisloosheid van het leven. Net als in Ober is het opnieuw een maker die zijn eindresultaat achteloos van de hand doet. De levende natuur wordt door de kunstenaar tot een machteloos kunstwerk gemaakt. Daarin klinkt onmiskenbaar de echo van Lucebert door: alles van waarde is weerloos. De degradatie van de culturele gelden, de publieke omroepen en hun literaire programma’s. Miljoenen euro’s aan overheidsgelden die verloren gaan bij digitaliseringsprojecten en de teloorgang van het boekenvak. Maar ook mensenhandel, slavernij, eilanden van afvalplastic en de totale schending van privacy. Wie het wat kan schelen, staat machteloos. Wat rest zijn dichters en andere kunstenaars zoals Van Warmerdam om te blijven bezingen wat bezongen moet worden, al is het tegen de keer:
Ik zal ongezien ter wereld komen
per ongeluk
een slak vertrappen
en een vis
naar lucht zien happen
ik zal stiekem doodgaan
als iedereen televisie kijkt
Boekgegevens
Alex van Warmerdam, Ik heb de wereld geschapen, Uitgeverij Nieuw Amsterdam, ISBN 978 90 468 1784 1 (€ 19,95)
Dit artikel verscheen eerder in de Boekenkrant, editie november 2014.
