Mannen vinden elkaar bij het voetbal, zelfs als het oorlog is. In ‘You not shoot, we not shoot’ verhaalt Marijn Sillis in vier talen van het wonderbaarlijke Kerstbestand van 1914, midden in de Eerste Wereldoorlog.
Het is december 1914, en de Eerste Wereldoorlog is in volle gang. De Britse, Duitse en Franse soldaten weten niet dat ze nog vier jaar oorlog te gaan hebben, maar zijn de onmenselijke realiteit van de loopgraven meer dan zat. Dan breekt Kerstmis aan, en ontstaat er op verschillende plaatsen aan het front een tijdelijk vriendschappelijk contact met de vijand. Liederen worden over en weer gezongen, de Duitsers zetten kerstboompjes met lichtjes op hun loopgraven en menig soldaat durft het normaliter levensgevaarlijke niemandsland te betreden. De manschappen die elkaar de dag van tevoren nog probeerden te doden, wisselen kerstcadeaus met elkaar uit en nemen de tijd om hun gesneuvelde kameraden gezamenlijk te begraven. Het ene bestand duurt een paar uur, het andere zelfs een paar dagen. Op verschillende plekken wordt er een bal tevoorschijn getoverd, of iets wat daarvoor door moet gaan. De mannen zijn weer jongens. En die willen niets liever dan voetballen.
‘You not shoot, we not shoot’ biedt een vermakelijk sfeerverslag van de kerstbestanden in het Nederlands, Frans, Engels en Duits. Het toch al dunne boekje heeft daarom wel iets weg van gidsjes die je op vakantie bij toeristische trekpleisters aanschaft. Sillis reconstrueert de kortstondige vredesbestanden en de voetbalwedstrijden die volgden aan de hand van ooggetuigenverslagen: soldaten die mee deden bij het balletje trappen of het Kerstbestand tot stand zagen komen, vertellen via brieven aan het thuisfront over hun bizarre feestdagen. Duitsers verbazen zich over de Schotten, die onder hun kilt werkelijk niets aanhebben, terwijl de Britten zich vergapen aan de Duitse kerstbomen. Ook onthult Sillis hoe de directe gezaghebbers de bestanden afkeurden. Een brigadier schrijft dat hij het verzoek van zijn manschappen om een voetbalveld aan te leggen direct vernietigde: ‘Of ik […] de vijand wilde uitdagen voor een match op nieuwjaarsdag. Ik was woest!’
Wel blijft het onduidelijk in welke mate de verhalen over het Kerstbestand overeen komen met de werkelijkheid. Sommige ooggetuigen logen over de eindstand van de voetbalwedstrijdjes, of ontkenden überhaupt dat er gevoetbald werd. Maar dat er een Kerstbestand was, is zeker. Het boekje staat bol van de foto’s van Duitse en Engelse soldaten die gemoedelijk samen een sigaretje roken. Zulke verbroedering kwam trouwens wel op een flinke reprimande van bovenaf te staan: soldaten die zich in de jaren erna aan kerstverbroedering met de vijand waagden, riskeerden zelfs de doodstraf. Het eerste Kerstbestand was dan ook meteen het laatste.
Aan het eind van zijn relaas beschrijft Sillis hoe het Kerstbestand nog steeds jaarlijks herdacht wordt. In het gebied waar de kerstbestanden plaatsvonden organiseert men bijvoorbeeld voetbalwedstrijden tussen internationale jongerenteams, om ‘samen te sporten en stil te staan bij de gruwel van de Eerste Wereldoorlog.’ Ook ‘You not shoot, we not shoot’ zorgt ervoor dat de Grote Oorlog niet vergeten wordt. Voor Nederlanders is de Eerste Wereldoorlog meestal een ver-van-mijn-bed-show. Het is voor ons dan ook vernieuwend en ontroerend om te zien hoe Sillis’ verhaal deze destructieve strijd een menselijk gezicht geeft. De waanzin van de situatie komt extra hard binnen wanneer je beseft dat al deze mannen, die elkaar de volgende dag weer de dood in moesten jagen, elkaar niet dood wilden hebben. De jongens aan het front hadden de oorlog het liefst beslist aan de hand van een onschuldig potje voetbal. Geef ze eens ongelijk: ik zie liever honderd schwalbes dan één persoon die sneuvelt in een onzinnige oorlog.
Boekgegevens
Martijn Sillis, ‘You not shoot, we not shoot.’ Het kerstbestand // The Christmas Truce // Der Weihnachtsfrieden // La Trêve de Noël , Uitgeverij Lannoo, ISBN 978 94 014 2092 1 (€ 14,99)
