Idiopathie vertelt het verhaal van Katherine. Ze is een vrijgezelle dertiger, gevangen in haar leven. Ze trekt mannen aan waar ze niets van moet hebben. Cynisme is haar motor. Haar ex Daniël probeert zich intussen af te reageren in een nieuwe relatie.
Het motto van het boek, Ubi pus, ibi evacua, betekent zoveel als: waar etter is, moet je het evacueren, een variatie op een Latijns gezegde. Het is een verwijzing naar de gekkekoeienziekte, achtergrond van deze roman. De knipoog zet de toon van Byers proza: (cynische) humor noch kwinkslag worden je bespaard. Liefhebbers van Sedaris kunnen hun hart ophalen, ook al vind je geen ophemeling van Aaf Brandt Corstius op de omslag. Ditmaal zie je en profil een gouden koe tegen een zwarte, rubberachtig aanvoelende achtergrond. Ter hoogte van haar tweede maag – na de met de titel gevulde eerste – staat wat je te wachten staat: een ‘roman over liefde, narcisme en een gekke koe’.
[quote]Het motto van het boek, Ubi pus, ibi evacua, betekent: waar etter is, moet je het evacueren.[/quote]
Daaraan wil ik toevoegen: het gebrek aan verbondenheid, de kern van deze satire op een generatie die alleen met zichzelf bezig is. Met dat gebrek opent het verhaal als Katherine’s moeder op een familiebijeenkomst haar dochters teleurstellende liefdesleven ventileert: ‘Daniël heeft het natuurlijk helemaal gemaakt, in tegenstelling tot sommige anderen die we hier verder niet zullen noemen.’
Katherine mist haar voormalige geliefde, al zal ze dit nooit toegeven. Haar leven speelt zich af tegen de achtergrond van de gekkekoeienziekte. Ze is facility manager (in mooi Nederlands ‘office manager’) bij een telecombedrijf waarvoor ze tegen haar zin uit Londen is verhuisd en waarmee ze totaal geen affiniteit heeft. De mannen waarmee ze het bed deelt, komen haar al gauw de neus uit. Daniël probeert ondertussen met een nieuwe vriendin een duurzame relatie op te bouwen. Nadat gemeenschappelijke vriend Nathan uit de psychiatrie opduikt, nemen ze weer contact met elkaar op, niet zonder consequenties.
[quote]De verteltrant is exemplarisch voor een generatie die alleen met zichzelf bezig is.[/quote]
Er zijn weinig boeken die zo’n hilarisch begin hebben als Idiopathie. Mede door de ijzersterke dialogen, vergelijkbaar met tafeltennis van Olympisch niveau, heeft de roman een hoge humordichtheid. Toch wordt dit na een bladzijde of dertig zo melig dat je er een brood van kunt bakken. Het lachten wordt werktuiglijk in plaats van spontaan wanneer er weer een zoveelste intens snedige opmerking voorbijkomt. Alomtegenwoordig cynisme voorkómen, in combinatie met de alwetende en voortdurend ommentaar leverende verteller, werkelijk contact met de personages. In een groot deel van de roman dring je maar amper door tot de snik die een personage menselijk maakt. Dat maakt ze enigszins inwisselbaar. Behalve de moeder van Katherine en Nathan, die zijn psychiatrische opname gebruikt om een boek te schrijven waarin zij op passief-agressieve wijze haar eigen lijden en de ‘overwinning’ daarop uitvent, zijn de personages min of meer een exponent van de cynische mens waarover Byers zijn satire schrijft. Waar de ‘snik’ wél invoelbaar wordt, is bij Nathan – die humor vrijwel nooit als schild gebruikt tegen mogelijke kwetsuren. Naar het einde toe als Daniël eindelijk wat dichter bij zichzelf blijft, raakt de roman gelukkig ook iets anders dan de lachspieren. Pas dan lijkt het verhaal enige urgentie te krijgen.
Je kunt je afvragen in welke mate een roman je moet raken, wil je hem als geslaagd bestempelen. Byers’ cynische verteltrant is exemplarisch voor de generatie die alleen met zichzelf bezig is. Terzijde: het blijft onduidelijk wélke generatie de auteur op het oog heeft, en het lijkt me een meerwaarde wanneer stijl en inhoud zijn verenigd. De titel is afkomstig van het Bovien Idiopathisch staarsyndroom (wat in de roman de wetenschappelijke benaming is voor de gekkekoeienziekte), maar is onder meer een samenstelling van idios ‘eigen, persoonlijk’ en patheia ‘lijden’ – op meerdere manieren een treffende titel van een curieuze roman.
Boekgegevens
Sam Byers, Idiopathie, Uitgeverij Podium, ISBN 978 90 575 9565 3 (€ 22,50
Dit artikel verscheen eerder in de Boekenkrant, editie september 2013.
