Greet Hofmans bracht ons koningshuis in 1956 aan het wankelen. Bijna zestig jaar na dato blijft de kwestie rond deze gebedsgenezeres en haar invloed op koningin Juliana met raadsels omringd.
In de zomer van 1956 belandde ons koningshuis in een diepe crisis. Na een door prins Bernhard bij het Duitse weekblad Der Spiegel ingestoken verhaal over de veronderstelde verderfelijke invloed van de gebedsgenezers Greet Hofmans en haar entourage op koningin Juliana, werd een commissie van wijze mannen ingesteld om de zaak te onderzoeken en aanbevelingen te doen om de monarchie te redden. Deze interventie van de regering leidde ertoe dat de koningin onder druk gezet werd te breken met Hofmans en haar hofhouding te zuiveren.
Tot op heden heeft het oordeel van de commissie de beeldvorming over deze kwestie altijd in hoge mate bepaald. Han van Bree is voor zijn dissertatie op zoek gegaan naar de andere kant van het verhaal: die van Juliana. Door gesprekken met vroegere intimi van de koningin en andere hoofdrolspelers, en met behulp van unieke schriftelijke bronnen, geeft hij een fascinerend beeld van wat zich aan en rond het hof heeft afgespeeld in de periode 1951-1956. Centraal daarbij staan de religieuze bijeenkomsten, 151 in getal, met in totaal circa 1.500 deelnemers, op het Oude Loo in Apeldoorn, waarbij Juliana zelden ontbrak.
Het was een merkwaardig gezelschap dat hier in wisselende samenstellingen, maar met een harde kern, in Apeldoorn bijeenkwam. De deelnemers hadden een religieuze missie, namelijk het herstel van Gods heerschappij op aarde. Hofmans speelde hierbij een centrale rol, omdat zij claimde dat zij in direct contact stond met de Allerhoogste en doorgevingen van hem ontving. De Oude Loo-groep gebruikte hierdoor soms een terminologie die voor buitenstaanders onnavolgbaar was. Het gezelschap kenmerkte zich verder onder meer door een sterke afkeer van georganiseerde kerken, van politieke ideologieën en zelfs van de wetenschap. De ambities lagen naar eigen zeggen op een hoger – geestelijk – niveau, los van de gewone aardse beslommeringen. Juliana toonde zich jarenlang een betrokken volgelinge en werd hierin van harte ondersteund door haar moeder, oud-koningin Wilhelmina.
Van Bree kiest onverholen de zijde van Juliana en noemt de beschuldigingen van prins Bernard onterecht. Hij doet de beweging rond Greet Hofmans en haar fanatieke adjudant en ‘zelfbenoemd ideoloog’ Wim Kaiser af als onschuldig en a-politiek. De betrokkenheid van de koningin zou geheel te verklaren zijn uit een hang naar vriendschap en trouw, hogere waarden die zij zo miste door het promiscue gedrag van haar echtgenoot. Bovendien zou zij de ‘tijdgeest’ tegen hebben gehad, omdat het religieus geïnspireerd pacifisme dat de groep uitdroeg door de Koude Oorlog snel kon worden uitgelegd als heulen met de communistische vijand. Bovendien had Juliana volgens hem de pech dat de kerken in die tijd nog veel invloed hadden en niets moesten hebben van zo’n buitenkerkelijke beweging. Juliana zou uiteindelijk slachtoffer geworden zijn van een politiek-kerkelijke kongsi en een wraakzuchtige echtgenoot.
De auteur geeft helder in zijn boek aan dat hij de kwestie Hofmans vanuit het perspectief van Juliana heeft geschreven. Daar is niets mis mee, alleen is dan de valkuil onvermijdelijk dat hij daarbij (te sterk) partij voor haar kiest; zeker als bij het onderzoek vooral gesproken wordt met geestverwanten van Juliana en de levenswandel van haar echtgenoot ook weinig sympathie oproept. En in die kuil is hij dan ook op zijn minst met één been gevallen. Van Bree heeft simpelweg te weinig oog, laat staan begrip, voor de schaduwzijden van de groep die op het Oude Loo vergaderde. Die groep heeft alle kenmerken van een sekte met politiek-religieuze doelen en de intensieve betrokkenheid van de koningin daarbij zou ook in het huidige tijdgewricht leiden tot een crisis rond de monarchie.
Boekgegevens
Han van Bree, De geest van het Oude Loo. Juliana en haar vriendenkring 1947-1957, Uitgeverij Conserve, ISBN 978 90 542 9269 2 (€ 34,99)
Deze recensie verscheen eerder in de Boekenkrant, editie september 2015
