Ja, de miljoenenverkoop van de Vijftig tinten-trilogie was ongeëvenaard. Alleen al in Nederland werden ongeveer 1,5 miljoen exemplaren van de trilogie verkocht. Maandenlang waren vrouwen met rode koontjes thuis, in de tuin, de bus of de trein verdiept in de sadomasochistische relatie tussen Anastasia Steele en Christian Grey.
Nee, ik heb niet meegelezen. Ik moest bovenstaande namen zelfs voor u opzoeken. Dat is niet elitair. Zelfs Mai Spijkers, uitgever van de Nederlandse vertaling van Vijftig tinten, gaf aan het boek voor aanschaf van de Nederlandse rechten niet gelezen te hebben. Ik heb met dit artikel gewacht tot de stofwolken waren neergedaald. Als een massa mensen zich ergens in verliest, sta ik liever aan de zijkant te observeren. Om eerlijk te zijn verbaasde deze hype mij. Alsof het de eerste keer was dat er een seksueel getinte roman gericht op vrouwen verscheen. Alsof het internet niet verzadigd is van vergelijkbare verhalen, al dan niet gevisualiseerd en met – vast en zeker – genoeg materiaal dat op vrouwen is gericht.
In de stroom aan reacties op Vijftig tinten is me niets opgevallen dat uitwees dat deze trilogie iets nieuws of bijzonders toevoegde aan de al bestaande boeken – en zeker niets met literaire eeuwigheidswaarde. Het is zoals de Volkskrant het omschreef: iedereen wil het lezen omdat iedereen het leest, althans zegt te lezen. Daar is niets op tegen, al blijft het
opmerkelijk. Much ado about absolutely nothing. Even voorspelbaar en begrijpelijk als discutabel zijn de Vijftig tinten-klonen, waaronder de Crossfire-trilogie van Sylvia Day, de Tachtig dagen–trilogie van Vina Jackson en – door de uitgeverij aangeprezen met de slogan “Stouter dan Vijftig tinten!” – het boekje Negentig dagen Genevieve van Lucinda Carrington. (Het gebeurde eerder al met onder andere Harry Potter, Eat pray love, De Da Vinci Code: de ene commerciële kloon na de andere verandert de geestrijke schappen van de boekwinkels in de oppervlakkige schappen van een supermarkt, waar de handelswaar er ook zo snel mogelijk weer uit moet. Geen winkeldochters alstublieft!)
[quote]Anna Blaman zal terecht denken dat de tijd zestig jaar stil heeft gestaan.[/quote]
Wie vertelt schrijfster Anna Blaman dat het Nederland van de eenentwintigste eeuw gechoqueerd kennis heeft genomen van een seksueel vrouwenboek? Ze zal terecht denken dat de tijd zestig jaar stil heeft gestaan. In 1948 verscheen haar roman Eenzaam avontuur met –inderdaad– erotische scenes. Anna Blaman deed echt iets nieuws en oefende met haar boek blijvende invloed uit op de Nederlandse literaire wereld. Vanuit die hoek kwamen aanvankelijk enkele positieve recensies op het boek, onder meer van Simon Vestdijk, die het boek compositorisch en stilistisch een meesterwerk noemde.
Maar wat overheerste? Er werd gechoqueerd kennis genomen van een seksueel vrouwenboek. Uiteraard een zwaar taboe in de jaren veertig en vijftig.
Eenzaam avontuur gaat over Bart en Alide, samen in een vakantiehuisje. Bart schrijft intussen een boek. In een huisje in de buurt zitten vier vriendinnen. Alle personages zijn vervuld van hun eigen problemen en heimelijke verlangens. Fantasieën van, en over Alide zijn niet van de lucht. Alide en Bart besluiten op deze vakantie om uit elkaar te gaan.
Wat Eenzaam avontuur interessant maakt, is de gelaagde compositie van het boek, de eigenzinnige literaire schrijfstijl van Blaman met lange, lastige zinnen en tangconstructies, de krachtige filosofische lading van het boek, die verankerd is in het existentialisme en van daaruit de angsten, fantasieën en driften van de personages verklaart – en ja, ook de niet te ontwijken lesbisch-erotische passages, althans in deze context, zijn interessant.
Blamans personages deden niet aan bdsm, maar de impact van (lesbisch) erotische ontwikkelingen in het brave naoorlogse Nederland was mogelijk net zo groot als de impact van Vijftig tinten. Weliswaar won Blaman de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs, maar vanwege de inhoud “onder moreel voorbehoud”, reden voor Anna Blaman om de prijs te weigeren.
De reuring werd nog vergroot door collega-schrijvers die een schijnproces organiseerden om het boek zogenaamd te berechten. Blaman liet verstek gaan en werd uiteraard vrijgesproken, maar ze was vanzelfsprekend zeer geraakt door dit schijnproces.
Het ging Anna Blaman niet om verkoopcijfers of sensatie. Ze leefde in een benauwd land en eiste als lesbienne haar recht van gelijkwaardigheid op. Maar na meer dan een halve eeuw ontkerkelijking, ontzuiling, geestverruiming, liberalisering en de verschijning van de wereldberoemde, zeer uitgebreide Bouquetreeks is het op z’n minst opmerkelijk dat er opnieuw zoveel te doen is over een erotisch boek.
Goed om te weten: Eenzaam avontuur wordt nog altijd herdrukt en verkocht.
Boekgegevens
- Anna Blaman, Eenzaam avontuur, Uitgeverij Meulenhoff, ISBN 978 90 290 8664 6 (€ 19,95)
- E.L. James, Vijf tig tinten-trilogie, Uitgeverij Prometheus, ISBN 978 90 446 2271 3 (€ 39,90)
Dit artikel verscheen eerder in de Boekenkrant, editie september 2013.
