Een dagje Amsterdam is natuurlijk altijd een goed plan, maar het is nog leuker om de stad een beetje beter te leren kennen en tegelijkertijd je brein te voeden met nieuwe literaire informatie. Mechteld Jansen van Booklovers’ Tours leidt je aan de hand van het boekenweekthema ‘De moeder de vrouw’ in twee uur door de hoofdstad, waarbij je een aantal schrijfsters beter leert kennen.
Het is een prachtige vrijdagochtend, zonnig en nog best een beetje koud. Ideaal wandelweer, dus we gaan meteen van start. Vanaf het Rokin lopen we via de nog niet zo heel drukke Damstraat, richting hotel The Grand, waar Jansen een passage voorleest uit IJstijd van de in Amsterdam woonachtige Maartje Wortel. Hoofdpersoon James Dillard wordt door zijn moeder bij dit hotel afgezet, omdat hij op haar kosten op eigen benen moet gaan staan. Vanaf het eerste moment wordt de link met het Boekenweekthema en de stad gelegd.
We wandelen richting Nieuwmarkt en staan heerlijk in het zonnetje voor de Waag. Weer een heel andere kijk op het moederschap; opgelucht zijn als jouw kind eigenlijk heel normaal is, omdat hij een ander jongetje een klap verkoopt. Het kind uit dit verhaal komt uit de verhalenbundel Ik, moeder en zit op een van de scholen in de buurt van de Nieuwmarkt. Toen ik in mijn studententijd een oppaskind had, ging hij hier ook in de buurt naar school. De herkenning maakt zo’n wandeling voor mij extra leuk, maar ook als je Amsterdam niet kent, zijn dit natuurlijk interessante feitjes.
Mooi is dat verhaal en werkelijkheid soms ook samenvallen, zoals wanneer we op de Keizersbrug staan te kijken naar hoe het water schittert. Jansen leest voor uit een boek van onderwijzeres Carry van Bruggen over een jongetje dat tijdens de les naar de reflectie van het water op het plafond kijkt. Van Bruggen gaf hier vlakbij les, maar het gebouw dat ze beschrijft, moet wel de school zijn waar wij nu naar kijken. Ze schreef ook op een prachtige manier over een bevalling en de onmiddellijke liefde voor het kindje.
Het is bijzonder hoe verschillend vrouwelijke auteurs over moeders en het thema moederschap schrijven. Al wandelend praten we over of iets nou wel of niet typisch voor een vrouw is, hoe het thema anders in de literatuur dan in de lectuur wordt gebruikt, over vrouwen die helemaal niet met het moederschap bezig zijn en dat de keuze voor het hebben van kinderen en relaties voor de huidige generatie schrijfsters veel vrijer is.
Niet alle schrijfsters die de revue passeren, hebben expliciet over het moederschap geschreven. In de boeken van Marga Minco is het geen belangrijk thema, maar Amsterdam dan weer wel. In Een leeg huis verteld Minco bijvoorbeeld over hoe ze na de Tweede Wereldoorlog voor het eerst haar huis ‘echt’ ziet, als ze vanaf de brug naar haar huis op de Kloveniersburgwal kijkt. Ook nu wij ernaar staan te kijken, zien wij weinig leven in de woning. De kraaien in de boom waar we toevallig net onder staan, zijn druk bezig met het maken van een nest. Er komt van alles naar beneden en dus doen we maar een paar stappen opzij.
Al kletsend bereiken we de Oudemanhuispoort, onderdeel van de Universiteit van Amsterdam, waar Connie Palmen Nederlands en filosofie heeft gestudeerd. Palmen heeft nooit kinderen gekregen en dat was volgens Ischa Meijer (in I.M.) maar beter ook als hij zag hoe ze met zijn dochter omging: ze zou nooit aan schrijven toegekomen zijn. Jansen en ik hebben allebei mooie herinneringen aan dit stukje universiteit met het plantsoentje en de buste van Minerva. We drinken hier even koffie, want zelfs de koffiebar staat nog op dezelfde plaats als pakweg vijfentwintig jaar geleden.
We vervolgen onze weg naar het meest literaire stukje Amsterdam: het Spui met zijn tweedehands boekenmarkt, de American Book Center, Atheneum Boekhandel en het rijtje cafés. Op deze plek schrijft Nina Polak in Gebrek is een groot woord over de haat-liefde verhouding van hoofdpersoon Nynke met Amsterdam, een onverwachte zwangerschap en de relatie met haar moeder. Staand tussen de boekenstalletjes, kun je je zo goed voorstellen hoe Polak op deze plek tot ideeën voor haar boek kwam.
We nemen even snel een kijkje in het Begijnhof. Jansen heeft ook hier van alles te vertellen, maar ze wil niet alles al verklappen. We gaan weer terug naar het Rokin, naar nummer veertien, waar ooit hotel Polen stond, de plek waar Annie M.G. Schmidt graag kwam. En hoewel Schmidt zelf een zoon had, had ze niet zoveel met moeders. Een van haar bekendste quotes is dan ook: ‘Doe nooit wat je moeder zegt, dan komt het allemaal terecht.’ Van haar hand is ook een hilarische dialoog tussen een poes en de schrijfster over bevallen. En hoewel ze dol was op haar zoon Flip, had ze het eigenlijk veel te druk voor een kind.
We eindigen onze wandeling op de Dam met een wel heel hartverscheurende gebeurtenis uit het leven van een moeder: de dood van Margit, dochter van Anna Enquist. Op deze plek werd zij door een vrachtwagen doodgereden en in Contrapunt probeert de hoofdpersoon het verlies te verwerken. Het is misschien een wat rauw einde van de wandeling, maar het is ook wel weer mooi dat het thema, de boeken en de schrijfsters zo nog wat langer in je hoofd blijven zitten.
Loop op 23, 25, 28, 29, 30 en 31 maart zelf de wandeling ‘De moeder de schrijver de vrouw’. Kijk voor meer informatie over deze en andere literaire themawandelingen van Mechteld Jansen op www.bookloverstours.nl
Duur wandeling ca. 2,5 uur.
Dit artikel verscheen eerder in de Boekenkrant, editie 4 maart 2019.
