In De nomade van Anya Niewierra gaat documentairemaakster Olga Liebke op zoek naar het verborgen verleden van haar inmiddels demente vader. Wat ze te weten komt, wijkt af van de familiegeschiedenis zoals zij die kent.
Door Henk Vlaming
De nomade, het nieuwe boek van Anya Niewierra, had een fantastisch boek kunnen zijn. Haarscherp legt Niewierra bloot hoe eeuwenlange tirannie leidt tot sociale ontwrichting waarvan de schade doorwerkt in het heden. Maar als thriller schiet De nomade tekort. De vele moorden, de achtervolgingen, ze overtuigen niet. Dat de Duitse documentairemaakster Olga Liebke verwikkeld raakt in een samenzwering van Oost-Europese criminelen is toeval, ze heeft het zelf niet eens in de gaten.
Wat niet helpt is dat De nomade wemelt van stilistische zwaktes. Zo schrijft Niewierra dat ‘telkens wanneer ogen me lieten huiveren, volgde later een onaangename ervaring’. Geen idee wat hiermee wordt bedoeld. Die slordigheden verraden haastwerk, en dat staat op gespannen voet met de nauwgezette manier waarop in De nomade de tragische geschiedenis van Oost-Europa wordt gereconstrueerd. Het verhaal speelt in Duitsland, Litouwen, Polen en Belarus, waar volkeren door steeds wisselende tirannieën zijn onderdrukt, uitgeroeid of gedeporteerd naar strafkampen. De ene keer kwamen de onderdrukkers uit het westen, de andere keer uit het oosten, variërend van kruisridders tot nazi’s en stalinisten.
De nomade projecteert de gevolgen van deze tragiek op een Duitse boswachter, weggestopt in de bossen van het Harzgebergte bij wat vroeger het IJzeren Gordijn was: de ondoordringbare linie van muren, wachttorens en gewapende grenswachten. Hij heeft zijn dochter Olga opgevoed in isolement en gedrild in overleven in de natuur. Het verhaal start als Olga gaat vermoeden dat er iets niet klopt in het verhaal over hun gezin. Een moeder waar nooit over wordt gesproken, vreemde herinneringen, tegenstrijdigheden, onwaarheden. Olga probeert haar vader informatie te ontfutselen, maar dementie verhindert dat de oude man nog veel zinnigs zegt. Als Olga gaat graven in het verleden, stuit ze op steeds meer ongerijmdheden. Dan sluipt ook het geweld het verhaal binnen. Inbraken, een dode kat, moorden, achtervolgingen. Alleen hebben die niets te maken met Olga’s gespit in het verleden. Zo lopen er twee verhalen parallel die niets met elkaar te maken hebben. De historische reconstructie is waardevol en bij vlagen sterk. Plaatsen en gebeurtenissen zijn authentiek. Zonder boeven die Olga het leven zuur maken, zou het verhaal toch wat braaf geweest zijn. Maar hoe dramatisch de anekdotes die Olga tijdens haar onderzoek te horen krijgt ook zijn, haar reactie komt zelden verder dan ‘wat vreselijk’.
Jammer dat zo’n waardevol onderwerp niet is uitgewerkt met meer geduld en soevereiniteit. Honderd pagina’s extra had dit boeiende thema kunnen verheffen tot een meesterwerk.
Anya Niewierra, De nomade,
LuitinghSijthoff, 416 p. (€ 23,99)
