De redactie van Onze Taal zet iedere maand een bijzonder taalboek in de schijnwerpers. Deze keer Taalwetten maken en vinden van Nicoline van der Sijs.
Vroeg in de zestiende eeuw ontstond in de Lage Landen het streven naar standaardisering van de taal – dat was handig in een tijd waarin er door de boekdrukkunst steeds meer teksten verspreid werden, en niet langer het Latijn de taal was van onderwijs en wetenschap, maar de volkstaal, het Nederlands. Vervolgens zie je in de zeventiende en achttiende eeuw bij geleerden de neiging ontstaan om de regels van de standaardtaal tot ‘taalwet’ te bevorderen – met dezelfde onveranderlijke status als de natuurwet. Er werd (onder veel meer) vastgelegd hoe je werkwoorden moest spellen, dat het groter dan moest zijn, en niet groter als, dat hun hebben fout was en dat er verschil was tussen hun (meewerkend voorwerp) en hen (lijdend voorwerp). Schrijver P.C. Hooft heeft op een gegeven moment zelfs gesuggereerd om naast dat hun en hen, ook het verschil tussen hum en hem in het leven te roepen – als in ‘ik geef hum het boek’. Maar dat idee heeft het niet gehaald.
Die ontstaansgeschiedenis van de standaardtaal – van de eerste aanzetten in de renaissance tot het vasttimmeren ervan in de zeventiende en achttiende eeuw – heeft de zeer productieve taalkundige Nicoline van der Sijs nu nauwgezet beschreven in haar Taalwetten maken en vinden, waarvoor haar boek Taal als mensenwerk uit 2004 de basis vormde. Ze beschrijft de invloed van nationale (taal)trots, de rol van bijbelvertalingen, literaire schrijvers en de wetenschap, en de inbreng van de verschillende Nederlandse dialecten en het Duits. Vervolgens gaat ze in op de beregeling zelf, in hoofdstukken over spelling, uitspraak, grammatica en woordenschat – en ten slotte komen ook recente ontwikkelingen aan bod, zoals de (steeds grotere) verschillen tussen de standaardtaal in België en Nederland, en het vreemde verschijnsel dat de tolerantie ten opzichte van het afwijken van de norm steeds groter wordt, behalve als het gaat om zaken als groter als en nooit geen. Zoals recentelijk ook weer duidelijk werd.
Boekgegevens
Nicoline van der Sijs, Taalwetten maken en vinden. Het ontstaan van het Standaardnederlands, Uitgeverij Sterck & De Vreese, 624 pagina’s (€ 39,95)
Deze column verscheen eerder in de Boekenkrant, editie mei 2021.
Benieuwd geworden? Bestel dit boek bij uw lokale Boekenkrant-boekhandel. Kijk hier voor een overzicht.
