De redactie van Onze Taal zet iedere maand een bijzonder taalboek in de schijnwerpers. Deze keer: Verklarend zakwoordenboekje van rare woorden van Guus Middag.
Raymond Noë
Kent u het woord hapax? Het betekent ‘woord dat maar één keer voorkomt’, een volkomen uniek woord zoals keldermodder of schedeldoosje, die volkomen eenmalig voorkomen in gedichten van Leo Vroman. Het grappige is natuurlijk dat het geen hapaxen meer zijn zodra je erover schrijft…
Hapax is een van de 86 bijzondere woorden die Guus Middag onder zijn vergrootglas neemt in zijn Verklarend zakwoordenboekje van rare woorden – een bundeling van stukjes die hij schreef voor het tijdschrift Onze Taal. Het uitgangspunt voor de beschouwinkjes zijn de verwondering en verbazing die kunnen ontstaan bij het lezen van een onbekende term: ‘Wat is dat voor een raar woord? Wat zou het kunnen betekenen en waar komt het vandaan?’ – en die vragen zijn dan het uitgangspunt van een zoektocht langs de kronkelpaadjes en achterafweggetjes van onze taal en cultuur. Zo vindt Middag bijvoorbeeld uit dat nephelokokkugia niet de naam is van een stad in Finland of Alaska, zoals hij eerst dacht, maar dat het oorspronkelijk Grieks is en letterlijk iets als ‘wolkenkoekoeksstad’ betekent – en figuurlijk ‘droomoord’ of ‘wonderland’. Het woord komt uit een verhaal van de Griekse schrijver Aristophanes, over twee mensen die in vogels veranderen om in de wolken een utopia te kunnen stichten. En over het woord nonnenspiegel komt hij te weten dat het gaat om een bepaald soort heiligenportret dat wel in nonnenkloosters werd aangetroffen. In het portret was reflecterend materiaal verwerkt: geen echte spiegel dus, maar genoeg voor de nonnen om toch even te kunnen zien hoe ze eruit zagen.
En zo komen er nog heel veel andere woorden voorbij: allesdier, bamboeseur, behangenees, gieteling, greon, honduree, izabel, klokkespijs, oebychs, peltast, ravelijn, zorb, zwouten… Allemaal woorden met een bijzonder en onverwacht verhaal – en soms ook zónder verhaal, want waarom een Drents krentenbrood dat gebakken wordt na de geboorte van een kind nou precies ‘kraamschudderswegge’ heet, blijkt niet te achterhalen. Erg is dat niet, want op zulke momenten wordt meteen duidelijk waar het in dit boek om gaat: niet om het vinden, maar om het zoeken.
Guus Middag, Verklarend zakwoordenboekje van rare woorden, Uitgeverij Van Oorschot, 192 pagina’s (€ 14,50)
Deze column verscheen eerder in de Boekenkrant, editie januari 2022.
Benieuwd geworden? Bestel dit boek bij uw lokale Boekenkrant-boekhandel. Kijk hier voor een overzicht.
