Sinds het begin der tijden was Centraal-Azië de plek waar rijken tot stand kwamen. De door aanslibbing ontstane laagvlakte van Mesopotamië, die werd bevloeid door de Tigris en de Eufraat, zorgde voor de grondslag van de beschaving, want in dat gebied verschenen de eerste dorpen en steden.
In Mesopotamië kwam gesystematiseerde landbouw tot ontwikkeling en daarnaast ook in de ‘Vruchtbare Sikkel’ (of ‘Halvemaan’), een strook voor gewassen geschikt land met voldoende water, die zich uitstrekte van de Perzische Golf tot aan de kust van de Middellandse Zee. Hier werden ook bijna vierduizend jaar geleden de eerste in steen gegraveerde wetten uitgevaardigd door Hammurapi, koning van Babylon, die daarmee gedetailleerd aangaf wat voor verplichtingen zijn onderdanen hadden en welke (zware) straffen er stonden op wetsovertredingen.
Hoewel er vele koninkrijken en keizerrijken uit die smeltkroes tevoorschijn kwamen, was het grootste toch wel dat van de Perzen. Doordat ze in de 6e eeuw v.Chr. vanuit een thuisland, dat nu min of meer met Zuid-Iran samenvalt, snel uitwaaierden, gingen ze de buurlanden overheersen, bereikten ze de kusten van de Egeïsche Zee, veroverden ze Egypte en trokken ze ook oostwaarts, tot zelfs aan de Himalaya. Hun succes hadden ze, als we mogen afgaan op de Griekse geschiedschrijver Herodotus, grotendeels te danken aan het openstaan voor nieuwe dingen. ‘Vreemde zeden,’ zo schreef hij, ‘nemen de Perzen het spoedigst van alle mensen over; zelfs het gewaad van de Meden dragen zij, dit schoner vindend dan hun eigen dracht, en in de oorlog de Egyptische pantsers’
Die bereidheid nieuwe ideeën en gebruiken over te nemen was een belangrijke factor, want daardoor waren de Perzen in staat een overheidsapparaat op te zetten waarmee een rijk dat diverse volken herbergde, efficiënt te besturen was. Goed opgeleide ambtenaren zagen toe op een efficiënt werkend dagelijks bestuur in het rijk, dat van alles en nog wat bijhield, van betalingen aan bedienden van de koninklijke huishouding tot en met de controle op de kwaliteit en de kwantiteit van de op de markten verhandelde waar. Ze zorgden ook voor het onderhoud en het herstel van een wegennet dat het hele rijk doorkruiste en waar de rest van de oude wereld de Perzen om benijdde.
Zo’n wegennet dat de kust van Klein-Azië verbond met Babylon, Susa en Persepolis maakte het mogelijk een afstand van meer dan 2500 kilometer af te leggen in een week tijd – een prestatie waar Herodotus zijn verbazing over uitte; hij meldde dat het snel overbrengen van berichten niet werd gehinderd door sneeuwval, regen, hitte of duisternis. Door investeringen in de landbouw en de ontwikkeling van nieuwe irrigatiemethoden konden de opbrengsten van de landbouw worden vergroot, wat mede de groei van steden mogelijk maakte. De steeds verder uitdijende bevolking kon nu in leven worden gehouden middels de akkers in de omgeving – en niet alleen op de vruchtbare landbouwgronden aan weerszijden van de Tigris en de Eufraat, maar ook in de dalen die werden bevloeid door de machtige rivieren de Oxus en de Iaxartes (tegenwoordig: Amu Darja en Syr Darja) en in de Nijldelta, nadat die in 525 v.Chr. was veroverd door Perzische legers. Het Perzische Rijk was een land van overvloed en het verbond het Middellandse Zeegebied met het centrum van Azië.
Hier begint Peter Frankopan zijn nieuwe wereldgeschiedenis. Na de eerste zijderoutes ontstonden er andere: de slavenroute, de goudroute en de route naar de Koude Oorlog. Maar in onze eenentwintigste eeuw zijn nieuwe routes aan het ontstaan die een grote gelijkenis vertonen met die allereerste, die Centraal-Azië doorkruisten. De zijderoutes komen terug!
Boekgegevens
Peter Frankopan, De zijderoutes, vertaling: George Pape, Uitgeverij Unieboek | Het Spectrum, 750 pagina’s, ISBN 978 90 003 1570 3 (€ 49,99). Ook verkrijgbaar als e-book.
Dit boekfragment verscheen eerder in de Boekenkrant, editie mei 2016
