Wat zit er achter Boko Haram? Waar komt deze religieuze radicale sekte vandaan? Hoe komt het dat de wereld pas wakker werd na de ontvoering van 276 ‘Chibok-meisjes’? Journaliste Manon Stravens ging op zoek en reisde voor haar boek naar Nigeria.
Somebody in a small village was looking for something he lost. Another person asked him where he lost it. ‘I lost it over there, in the darkness,’ he answered, pointing his finger somewhere behind him. ‘But why are you looking here then, if you lost it somewhere else?’ asked the other person. ‘Because here is the light,’ was the answer.
–Lezing professor Egosha E. Osaghae,Afrika Studie Centrum Leiden, 20 maart 2015
De openingsanekdote van de Nigeriaanse professor doet het publiek grinniken. Maar de boodschap is duidelijk. Dat something refereert aan Boko Haram. Deze terreurbeweging houdt het noordoosten van Nigeria al jaren in een bloedige greep. Maar we tasten in het duister als we proberen te begrijpen water zich afspeelt, en waarom. En we doen aan symptoombestrijding in de zoektocht naar een oplossing. Boko Haram was voor de wereld en voor veel Nigerianen een weinig bedreigende ver-van-mijn-bed-show. Niemand dacht dat het zo uit de hand kon lopen.
Boko Haram is een probleem met vele gezichten, geduid met een waaier aan beschrijvingen. Van een radicale religieuze sekte, een gewelddadige opstand, een terreurorganisatie tot een criminele bende, een cult en een politiek instrument. In Nigeria zelf is ze onderwerp van roddels, giswerk en complotdenken. Onze feitelijke kennis is echter een groot zwart gat. Boko Haram-gebied, de deelstaten Borno, Yobe en delen van Adamawa, zijn moeilijk toegankelijk en tot op heden levensgevaarlijk.
We moeten het doen met ooggetuigenverslagen van opgejaagde vluchtelingen en zeldzame fotoreportages op de telefoon van een getuige. Met een paar videoboodschappen waarin de huidige leider Abubakar Shekau weer eens een aanslag opeist en de wereld uitdaagt met een gemene lach. Eerstehands informatie is schaars. We weten nauwelijks wat er in die dorpen gebeurt. En de schattingen van de aantallen slachtoffers lopen ver uiteen.
‘Boko Haram begon als een radicale revolte, maar is als een kanker uitgezaaid,’ zei de voormalige Nigeriaanse president Goodluck Jonathan. Het is eveneens een vrije vertaling van de mening van de gemiddelde Nigeriaan.
In de terreurgolf van de laatste zes jaar hebben duizenden mannen, vrouwen, kinderen, christenen, moslims, leraren, ambtenaren, politieagenten, veiligheidsmensen, imams en politici het leven gelaten. Er is voor talloze miljarden Nigeriaanse naira’s aan verwoesting aangericht. Een Nigeriaanse hulpverleenster in Jos, zelf ternauwernood aan het mes ontsnapt, registreerde 5050 ontvoeringen van vrouwen, meisjes en jongemannen in de afgelopen jaren. Twee boeken vol namen en data. En toch begonnen de internationale alarmbellen pas te rinkelen nadat de 276 ‘Chibok-meisjes’ in april vorig jaar van hun bed in de slaapruimte van de middelbare school in Chibok waren gelicht en meegenomen.
Ze zijn verworden tot het symbool van het conflict. In de maanden na de ontvoering begon Boko Haram aan een opmars. Ze voerde het aantal aanslagen op, veroverde terrein, zweerde trouw aan IS en riep het kalifaat uit, wat dat ook mocht inhouden. Begin dit jaar sloeg ze voor het eerst ook over de grenzen toe, in Niger, Kameroen en Tsjaad. Het is wraak op de regionale troepenmacht die eindelijk werd gevormd. De presidentsverkiezingen van 14 februari 2015 werden zes weken uitgesteld. Eerst moest het Sambisa-woud, het hart van Boko Haram-gebied, worden uitgekamd.
Boekgegevens
Manon Stravens, De opstand van Boko Haram – Hoe kon een ideologische revolte uitgroeien tot een oorlogsmachine, 224 pagina’s, Uitgeverij Conserve, ISBN 978 90 5429 400 9 (€ 14,99)
Dit boekfragment verscheen eerder in de Boekenkrant, editie september 2015
