Alles begint met A van Diedrik van der Wal is een rijkgeïllustreerde biografie van het alfabet.
Van bodybuilder tot boerin
De klank mag dan zwak zijn, fragiel en vluchtig, als het over de vorm gaat staat de H wel degelijk zijn mannetje. In deze hoedanigheid is de H namelijk een ontzettend stoere letter. Een stabiele letter. Eentje die met beide benen stevig op de grond staat. De contouren doen denken aan een bodybuilder of aan een kasteel. De H is evenwichtig en onverzettelijk.
H is (zoals vrijwel alle hoofdletters) ouder dan de kleine letter. Toen de Romeinen de letter in de 7de eeuw v.C. van de Etrusken afkeken, was de letter nog aan alle kanten gesloten. Er gingen een paar eeuwen overheen voordat de letter werd gemoderniseerd. Daarbij is waarschijnlijk goed gekeken naar de bouw van de Griekse letter eta. De horizontale strepen aan de boven- en onderzijde verdwenen, waardoor de letter de vorm kreeg van de H zoals we die nu nog steeds gebruiken: twee verticale stokken verbonden door een dwarsstreep. Voor het evenwicht van de letter is het van belang hoe hoog die verbindingsbalk precies ligt.
In navolging van de oude Romeinse voorbeelden zorgen letterontwerpers ervoor dat de balk precies halverwege de letter lijkt te liggen, maar feitelijk net iets hoger wordt geplaatst, in het optische midden. Hierdoor is de H daadwerkelijk een stabiele letter.
Uit de hoekige kapitaal ontstond in de loop der tijden een handschriftvariant die leidde tot de kleine letter h. In zijn boek The alphabet abecedarium (1993) dateert Richard Firmage het begin van deze transformatie in 80 n.C. en het einde van het proces in de 6de eeuw. De kapitaal H heeft dan eindelijk de minuskel h gebaard. De rechte verbindingsstreep tussen de twee stokken van de H is bij de h tot een vlotte boog geworden. De rechterstok is drastisch ingekort, en vormt nu eigenlijk de stut van de boog.
De vorm van de kleine h deed de dichter Jan Hanlo denken aan een ‘vrouw (boerin) met enigszins opstaande buik’. Minder excentrieke zielen hebben in de letter de contouren van een comfortabele stoel ontdekt. Er zijn ook opvallende gelijkenissen met collegaletters te ontdekken. De veelzijdige Desiderius Erasmus maakte de wereld hierop reeds attent toen hij in een verhandeling over het handschrift (1528) opmerkte dat de h ontstaat als bij het schrijven van een b de opening van onderen wordt opengelaten. Maar de echte tweelingzus (of -broer?) van de h is de tweepoot n. Alleen het kapsel wijkt af.
Boekgegevens
Diedrik van der Wal, Alles begint met A, Uitgeverij De Harmonie, 320 pagina’s (€ 39,90)
Dit boekfragment verscheen eerder in de Boekenkrant, editie oktober 2020.
