Annejet van der Zijl heeft met Leon & Juliette een historisch Boekenweekgeschenk voor 2020 geschreven. Net als het grootste gedeelte van haar oeuvre, van Sonny Boy tot De Amerikaanse prinses, is ook dit een literair non-fictiewerk, waarin Van der Zijl als een ware archeologe een liefdesverhaal reconstrueert tegen een harde historische achtergrond.
Door Rianne Nieuwdorp
In Leon & Juliette vertrekt de jonge Nederlander Leon Herckenrath in 1820 om fortuin te maken in de Nieuwe Wereld. Tegen de achtergrond van eindeloze oorlogen was Amsterdam haar positie als wereldhaven kwijtgeraakt en de handel was zo goed als stil komen te liggen. Nederland was aan het begin van de negentiende eeuw een van de armste en achtergebleven landen van Europa. Daarom besluit Leon op een schip naar Charleston in South Carolina te stappen. Anno 1818 was dit de grootste slavenhoudende staat ter wereld, en Charleston, ook wel ‘Little London’ genoemd, was de enige stad in Noord-Amerika waar de economie vrijwel volledig dreef op slavenarbeid.
Buiten het gebaande pad
Al direct na aankomst wordt Leon behoorlijk ziek als hij tijdelijk verblijft bij de plantagebezitter James Magnan. De gele koorts had voor hem het einde van al zijn dromen kunnen betekenen, maar door de goede zorgen van Juliette, een slaaf van Magnan, gaat het al snel beter met hem. Als Leon eenmaal hersteld is, besluit hij haar te kopen. Dit was geen unicum in Charleston, maar Van der Zijl noemt de – op het eerste gezicht zakelijke – koopakte ‘misschien wel een van de ontroerendste liefdesverklaringen in de Amerikaanse geschiedenis’. Leon en Juliette worden namelijk verliefd, krijgen samen kinderen en willen het liefst hun leven samen delen. Dit alles tegen de achtergrond van de onderdrukking en slavernij die toen nog volstrekt normaal waren in Amerika. Uiteindelijk hebben ze nog maar één keuze, en dat is om terug te keren naar Leons geboorteland.
Van der Zijl was zich al aan het verdiepen in deze Amerikaans-Nederlandse liefdesgeschiedenis op het moment dat het Boekenweekgeschenk ter sprake kwam. Een monumentenambtenaar van de gemeente Westland had haar eerder al op dit verhaal gewezen. Ze noemt het zelf in een gesprek met de CPNB, de organisator van de Boekenweek, ‘een uitzonderlijk verhaal dat me bij uitstek geschikt lijkt voor het brede en hopelijk ook nieuwe publiek dat ik met dit geschenk wil bereiken’. De schrijfster gebruikt in dit Boekenweekgeschenk – net als in haar andere boeken – de geschiedenis niet enkel om het verhaal te vertellen; de historische achtergrond en het liefdesverhaal zijn even belangrijk. Ze krijgen allebei evenveel ruimte, waardoor ze juist mooi samenvallen. Ze hoopt met dit boek dan ook meer kennis en begrip te kweken en mensen aan het denken te zetten over blinde vlekken in de samenleving. Juist omdat Leon en Juliette een andere pad dan het gebaande kiezen, is dit verhaal nog altijd zeer relevant.
Een duik in de archieven
Dat het historische karakter van het boek voor haar zo belangrijk is, en niet alleen de achtergrond vormt voor het liefdesverhaal, blijkt ook uit het feit dat Van der Zijl haar historische bronnen duidelijk laat doorschemeren: ‘Waarschijnlijk bleven ze wonen in het huis aan Magazine Street, waar Leon volgens de volkstelling van 1840 aan het hoofd stond van een huishouden met vijf mannelijke en drie vrouwelijke slaven.’ Ze heeft dan ook gedegen onderzoek gedaan: ‘Afgaande op de sporen die [Juliette] in archieven achterliet, lijkt ze in Leons afwezigheid ook steeds zelfstandiger te zijn geworden.’ Over het werk in de archieven zegt de auteur zelf: ‘Mijn taak bestaat uit het reconstrueren van levensverhalen die ik boeiend vind en ze doorgeven in een vorm die mij het mooist en het passendst voorkomt.’
Uit alles blijkt dat het in Leon & Juliette gaat om een waargebeurd verhaal dat niet is geromantiseerd. Aannames, gaten in het verhaal en persoonlijke opvattingen worden duidelijk aangegeven: ‘Aangenomen dat de zeiltijd bij gunstige wind ongeveer twee tot drie weken bedroeg, zal Leon de stad die zijn liefde en noodlot zou worden dus ergens aan het begin van november 1818 voor het eerst aan de horizon hebben zien opdoemen.’ Dit Boekenweekgeschenk is geen ontroerende, emotionele vertelling, maar een geschiedenis van objectieve feiten. Het is daarom ook vooral het verhaal van een groter historisch fenomeen, verteld door middel van een lief, kleiner verhaal om hier een gezicht aan te geven.
Boekgegevens
Annejet van der Zijl, Leon & Juliette, Stichting CPNB, 96 pagina’s. Cadeau in de Boekenweek van 7 t/m 15 maart bij besteding van ten minste €12,50 aan Nederlandstalige boeken.
Dit artikel verscheen eerder in de Boekenkrant, editie maart 2020.
Foto: Anja van Wijgerden
