Het zal je vast niet zijn ontgaan: in het afgelopen jaar herdachten we dat Nederland 75 jaar in vrijheid leeft. Activiteiten en herdenkingen werden groots in het nieuws gebracht en ook de nodige boeken over de Bevrijding verschenen. De BKGeschiedenis maakt de balans op: wat heeft een jaar lang herdenken ons aan interessante publicaties gebracht?
Door Mireille Bregman
Op 31 augustus 2019 opende Koning Willem-Alexander het herdenkingsjaar op de kade aan de rivier de Schelde bij Terneuzen. Hier vond de eerste slag in Nederland plaats waarin de geallieerden groot materieel inzetten om – hopelijk – het einde van de Duitse macht in te luiden. Het was op dat moment, bijna twee maanden na D-Day, belangrijk om de haven van Antwerpen terug te veroveren, zodat de geallieerde troepen geen grote omweg vanuit Normandië meer hoefden te maken. Daarbij kon men een begin maken met de Bevrijding van Nederland. Uiteindelijk kwamen de Scheldemonding en de Schelde na een maandenlange strijd in geallieerde handen en werd Zeeland bevrijd.
Dit alles wordt uitgebreid beschreven en geïllustreerd in het boek Slag om de Schelde. Auteurs Tobias van Gent en Hans Sakkers gaan in op de noodzaak van deze eerste grote bevrijdingsoperatie in Zeeland. Je ziet in dit naslagwerk vele landkaarten en foto’s die tonen hoe het dorps- en militaire leven eruitzag. Ook tref je onverwachte feitjes aan: de Brit William Golding, schrijver van Heer der Vliegen (Lord of the Flies) vocht zelf mee op Walcheren en vuurde raketten af op het dorp Westkapelle. Hij heeft zijn verhaal gebaseerd op de gruwelijkheden uit de oorlog die hij om zich heen zag. Vaak denk je bij de bevrijding van Nederland alleen aan de feestelijke beelden uit het westen in het voorjaar van 1945. Van Gent en Sakkers laten zien dat die feestvieringen niet mogelijk waren zonder de beslissende strijd in Zuid-Nederland.
Alsof je er zelf bij bent
De landelijke viering van de Nederlandse Bevrijding viel door de wereldwijde coronacrisis in het water. De beelden van de lege Dam tijdens de Nationale Dodenherdenking op 4 mei staan bij iedereen op z’n netvlies gegrift. Organisaties zoals Nationaal Comité 4 en 5 mei riepen op thuis te herdenken door bijvoorbeeld het bevrijdingsvuur (dat in Wageningen wordt ontstoken) digitaal door te geven en foto’s te maken van de Nederlandse vlag. We moesten dus sociale media inzetten om te laten zien dat we ons betrokken voelden bij het thema 75 jaar vrijheid. Deze militaire inzet werd ook zichtbaar op de themapagina van de NOS, die door de nieuwsomroep werd bijgehouden.
Een jaar lang was op die site elke dag nieuws van 75 jaar geleden te lezen. De NOS koos ervoor nieuwsitems van toen uit te lichten alsof de mens van nu er zelf bij was; zonder voorkennis van wat zich verder zou afspelen. Deze aanpak zie je ook terug in de reeksen bevrijdingsjournaals die de NOS uitzond rond de herdenkingen van D-Day, Dolle Dinsdag, Auschwitz, 5 mei en 15 augustus, toen het Japanse leger zich terugtrok uit Indonesië.
In het nieuwe boek 75 jaar Bevrijding 1944–1945 heeft de NOS-redactie de eerder op bewegend beeld getoonde nieuwsitems verzameld. Zo lees je de ooggetuigenverslagen nog eens na en volg je via landkaarten de Bevrijding van Nederland. Dit brengt die periode heel dichtbij, wat juist nu van belang blijkt. Voor generaties van nu is het namelijk ‘steeds moeilijker zich die spanning, die hoop, dat afwachten in te beelden,’ zo staat te lezen in het voorwoord.
Prinses Juliana en haar moeder koningin Wilhelmina 
Onderduikers op boerderij De Zwarte Plak, adres voor neergestorte piloten
NIMH
Eenzelfde multimediale vorm vind je terug bij het project van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH), met als verschil dat de website en de literatuur tegelijkertijd gelanceerd werden. In het boektijdschrift Vrij! 75 jaar bevrijding van Nederland nemen diverse auteurs je in vogelvlucht mee door het bevrijdingsjaar.
Dat de vreugde bij het zien van de geallieerde soldaten en het verdriet over grote vernielingen en verliezen dicht bij elkaar lagen, wordt duidelijk doordat er diverse beelden en verhalen in staan. Op de ene bladzijde lees je bijvoorbeeld het ooggetuigenverslag over het kaalscheren van de ‘moffenmeiden’, op de andere pagina zie je vrolijke prenten waarop soldaten vereerd worden. Omdat het NIMH een militair instituut is, krijg je in dit tijdschrift inzicht in het militaire verhaal van de Bevrijding. Dit wordt uitgediept en aangevuld op de website www.75jaarvrij.nl en in de maandelijkse podcast Oorlog op de flank, waarin je ook geluidsfragmenten hoort uit radio-uitzendingen van toen. Met al deze boeken, websites, tv- en podcastuitzendingen herbeleef je als het ware de jaren 1944–45. Oktober luidt weliswaar het einde van een mooi herdenkingsjaar in, maar de eerdergenoemde media blijven bestaan en terug te zien en te beluisteren. Opdat we niet vergeten.
Foto’s in dit artikel zijn afkomstig uit het boek 75 jaar Bevrijding 1944-1945 van de NOS, dat deze maand verschijnt.
Boekgegevens
Vrij! 75 jaar bevrijding van Nederland, Uitgeverij Boom i.s.m. NIMH, 160 pagina’s (€ 7,50)
Boekgegevens
Annelies Hoelen, Lambert Teuwissen e.a. (red.), 75 jaar Bevrijding 1944-1945. Het nieuws uit het laatste oorlogsjaar van dag tot dag, Uitgeverij Ambo|Anthos, 472 pagina’s (€ 39,99)
Boekgegevens
Tobias van Gent en Hans Sakkers, Slag om de Schelde 1944. De beslissing in de strijd om West-Europa, Marburg Media, 352 pagina’s (€ 49,99)
Dit artikel verscheen eerder in de BKGeschiedenis, editie oktober 2020.
