Het is rond het jaar 2100. Landzoogdieren zijn uitgestorven, natuurrampen volgen elkaar op en een president heeft de hele wereld ‘naar de kloten geholpen’. Op een paradijselijk ogend eiland leeft Lipa, een vrouw die steeds op de vlucht moet slaan voor een doorgedraaide dorpsbewoner. Als er na jaren eindelijk weer een toerist aanmeert, ziet ze een mogelijkheid van het eiland af te komen.
Door Martijn van Bruggen
Met Kraaien in het paradijs heeft Ellen de Bruin een dystopisch toekomstsprookje afgeleverd. Voor haar vorige roman Onder het ijs won ze de Anton Wachterprijs 2018 (voor het beste literaire debuut). ‘Dat voelde een beetje als het krijgen van een zwemdiploma,’ blikt De Bruin terug. ‘Ik werk al meer dan twintig jaar als journalist bij NRC Handelsblad; het gaf me rust om te weten dat ik ook een roman kan schrijven. Ik dacht: “Wat er ook gebeurt, dit heb ik alvast binnen.” Anton staat bij het schrijven ook binnen handbereik.’ Ze draait haar scherm en inderdaad, daar prijkt de bronskleurige beeltenis op een ladekastje naast haar bureau. Haar nieuwste roman is wel heel anders dan Onder het IJs. ‘Ik had verschillende ideeën voor een boek, maar kon steeds niet kiezen. Dus dan kwam ik bij mijn uitgever met ideeën over bijvoorbeeld een goeroe met een groep volgelingen, of twee broers die elkaars rivalen zijn omdat ze beide een hotel hebben, waarvan het ene veel beter loopt dan het andere. Steeds kwam ik weer met iets nieuws. Daardoor ontstond het idee om drie van deze verhalen met elkaar te vervlechten tot Kraaien in het paradijs. Als het goed is begrijp je als lezer in de loop van het verhaal steeds beter hoe alles met elkaar samenhangt en weet je aan het einde hoe de wereld in elkaar zit.’
Strijd om de waarheid
Het hoofdverhaal draait om Lipa, een vrouw die vastzit op het eiland. Vrouwen mogen namelijk niet meer zonder begeleiding van mannen reizen. Lipa moet veel moeite doen om overeind te blijven. Dit doet ze door gruwelijke waarheden om te smelten tot draaglijke verhalen. ‘Lipa is in het verleden afgestraft voor het vertellen van de waarheid,’ zegt De Bruin. ‘In haar huwelijksnacht vertelt zij op een gegeven moment aan haar partner wat zij denkt en voelt. Hij is het daar niet mee eens en straft haar daarvoor. Zo leert ze dat ze een waarheid moet verzinnen die voor de mensen om haar heen het prettigst is. En dat is niet per se de werkelijkheid, dus verzint ze goede verhalen.’
Niet alleen in de romanwereld blijkt de waarheid wankel. ‘Ook in onze wereld is heel veel een verhaal,’ beweert De Bruin. ‘Ik vrees dat de volgende grote strijd in de wereld gestreden gaat worden om de waarheid. Je kunt filmpjes dusdanig manipuleren dat politici dingen zeggen die ze niet hebben gezegd. Wat is echt en wat niet? Wat menen de mensen en wat is een grapje? Wat is de waarheid? Zoveel mensen vinden die nu in filmpjes op YouTube; denk alleen al aan de controverse over vaccinaties. In die zin bepalen verhalen dus mede de wereld, omdat ze bepalen wat mensen doen. Ik vind dat een griezelig verschijnsel.’
Zorgen
In een andere verhaallijn volgen we de rijke, machtige machoman Tjal, die door zijn assistente naar het eiland is gestuurd voor een retreat. Hoe is het De Bruin gelukt om zich in hem te verplaatsen? ‘Ik ken machomannen op een wat lager niveau dan Tjal,’ vertelt ze. ‘Ik zie hun gedrag aan de buitenkant en probeer me dan te verplaatsen in hoe ze denken. Ze vinden zichzelf geweldig, maar zijn tegelijkertijd onzeker over wat ze kunnen.’ Zo ook Tjal. ‘Tjal vindt zichzelf fantastisch en de beste denker van de wereld. Hij vindt dat hij alles kan. Aan de andere kant heeft hij toch zoiets van: “misschien is het wel niet zo, misschien kan ik wel niet alles” en die confrontaties met zijn onkunde probeert hij te vermijden. Vrouwen vindt hij lustobjecten. Hij neemt ze niet serieus, op zijn assistente Tjits na. Of hij een karikatuur is? Nee, zeker niet. Denk alleen al aan mannen als Jeffrey Epstein, hoe zij omgaan met vrouwen. Hoe karikaturaal dat ook lijkt.’
Hoewel De Bruins toekomstsprookje gezien de thematiek verrassend lichtvoetig geschreven is, wil ze er wel degelijk een waarschuwing mee afgeven, om ervoor te zorgen dat de wereld niet zo eindigt als in haar roman. ‘De waarschuwing in mijn boek is gericht aan ons allemaal. Wees alert op wat er in de wereld gebeurt. Als je in een democratie leeft: gebruik je stem om de wereld ten goede te keren, om mensen te helpen die het minder goed hebben dan jij. Relatief gezien hebben de meesten het in Nederland zo goed. Zorg ook voor de mensen die dat geluk niet hebben. En,’ voegt ze eraan toe, ‘vergeet de natuur en de dieren niet.’
Ellen de Bruin, Kraaien in het paradijs, Uitgeverij Prometheus, 256 pagina’s (€ 21,99)
Dit interview verscheen eerder in de Boekenkrant, editie mei 2021.
Interesse? Bestel dit boek bij uw lokale Boekenkrant-boekhandel. Kijk hier voor een overzicht.
Foto (c) Tessa Posthuma de Boer
