550 jaar Staten-Generaal -

In januari was het precies 550 jaar geleden dat voor het eerst Staten-Generaal bijeenkwamen. Een bijeenkomst in Brugge van vertegenwoordigers van de gewestelijke standenvergaderingen op 9 januari 1464 wordt namelijk beschouwd als de eerste vergadering van de Algemene (‘Generale’) Staten, oftewel Staten-Generaal.

Eerste bijeenkomst in Brugge
PROMO – De bijeenkomst paste weliswaar in de politiek van hertog Filips de Goede van Bourgondië, die het grootste deel van de Nederlanden in bezit had, maar het ging toch niet om een bewust gezette, logisch volgende stap in het door de Bourgondiërs geleide proces van eenmaking van de Lage Landen. De Staten-Generaal zijn dan ook niet gesticht maar ontstaan. Het initiatief voor de bijeenkomst in Brugge die op 9 januari 1464 begon, ging niet uit van Filips de Goede maar van enkele ongeruste Hollandse steden. De hertog wist het vrij revolutionaire initiatief van de steden echter handig naar zich toe te trekken en er een ordentelijke bijeenroeping door hem als landsheer van te maken. Een en ander vloeide niet voort uit weloverwogen politieke beslissingen maar hing samen met dringende problemen en omstandigheden: de plannen van Filips de Goede voor een kruistocht tegen de Ottomanen (‘Turken’), de regeling van het landsbestuur tijdens zijn afwezigheid, en in verband hiermee de beroerde verhouding tussen de hertog en zijn troonopvolger.

Bourgondische, Habsburgse heersers en terugkeer van Oranje
Karakter en bevoegdheden van de Generale Staten onder de Bourgondische en Habsburgse heersers over de Nederlanden verschilden fundamenteel van de Staten-Generaal zoals die gingen functioneren in de ‘Republiek der Verenigde Nederlanden’ (1588- 1795). In de Bataafse en Franse tijd (1795-1813) werd de moderne eenheidsstaat geschapen en kreeg de volksvertegenwoordiging meermalen een andere betiteling, die nu eens prozaïsch ‘Wetgevend Lichaam’ en dan weer hoogdravend ‘Hun Hoog Mogende, vertegenwoordigende het Bataafsch Gemeenebest’ luidde. Na het vertrek van de Fransen en de terugkeer van Oranje in 1813, bouwde het herstelde Nederland voort op de ingrijpende veranderingen die in de voorgaande periode waren doorgevoerd, maar er bleek ook behoefte aan een vorm van restauratie en dus kreeg de volksvertegenwoordiging in de nieuwe grondwet de historische benaming ‘Staten-Generaal’ terug. Deze door de grondwet van 1814 in het leven geroepen parlementaire instelling in een monarchie verschilde op haar beurt essentieel van het college dat de naam Staten-Generaal had gedragen in de Republiek. Met andere woorden, de Staten-Generaal in hun huidige gedaante dateren – zoals zoveel instellingen in ons land – van 1814-1815, de jaren waarin het Koninkrijk der Nederlanden vorm kreeg.

Koninkrijk der Nederlanden
De verschillen in karakter en bevoegdheden nemen echter niet weg, dat er in ons land sinds 1464 – in welke gedaante dan ook – Staten-Generaal zijn geweest. Alleen in de Bataafse en Franse tijd was de benaming sinds 1796 dus even in onbruik. Toen het nieuwe Koninkrijk der Nederlanden in de jaren dertig van de negentiende eeuw te maken kreeg met een opstand en uiteindelijk de afscheiding van ‘de Belgen’, twijfelde een commissie even over de houdbaarheid van de benaming ‘Staten-Generaal’. De commissie vond die naam, ‘een woord van uitgestrekte betekenis en grootse herinnering’, minder gelukkig gekozen ‘in onze tijd bij de vestiging ener monarchie’. Zij stelde de naam ‘Landdag’ voor. Hiervan kwam echter niets. Bij de grondwetsherziening van 1840 behielden de Staten-Generaal hun naam. Bij de volgende, ingrijpende, herziening van de grondwet in 1848 verloren de afgevaardigden weliswaar hun titel van ‘Edel Mogende Heren’ maar was de naam Staten-Generaal niet in gevaar. Zelfs tijdens de Duitse bezetting (1940-1945) werden de Staten-Generaal niet afgeschaft maar ‘opgeschort’.

Boek
In het boek De Staten-Generaal schetst historicus Arnout van Cruyningen de ontwikkeling van adviserende standenvergadering onder de Bourgondische en Habsburgse vorsten via bestuurlijk college ten tijde van de Republiek tot modern parlement in het Koninkrijk der Nederlanden.

Mr. A. Broekers-Knol, voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal’ schrijft in het Ten Geleide: ‘Dit boek van Arnout van Cruyningen biedt een fundament om de geschiedenis en daarmee het heden van de Nederlandse Staten-Generaal beter te begrijpen. Daarmee vormt het voor de geïnteresseerde lezer een vlot geschreven en toegankelijke bron om het verleden van ons staatsbestel en het heden van onze parlementaire democratie op waarde te kunnen schatten.’