Jan Wolkers schudt de hand van Harry Mulisch. Hij lacht. Omringd door familie, vrienden, journalisten en fotografen neemt hij plaats. Hij zit en laat zich eren, heimelijk aanbidden zelfs. Vier boeken van en over hem worden gepresenteerd. Want vijftig jaar nu is hij schrijver.
Hoe schrijft Jan Wolkers? Vol liefde verbeeldt hij een franjeloze maar nauwkeurig en persoonlijk geobserveerde werkelijkheid. Zonder de details weg te laten die onbetamelijk zouden kunnen zijn voor een goede smaak. Zijn boeken zijn als een gevild zoogdier. Zonder de huid zie je alle spieren. Dat is fascinerend, maar ook confronterend en heel soms walgelijk. Wolkers schuwt die walgelijkheid niet, net zomin als de pijn, het verdriet, de lust, de levenslust en de vreugde. Ook al gaan zijn boeken over pijn en onmacht, ze stemmen hoopvol. Al lezende voel je jezelf een voyeur. Je krijgt intimiteiten te lezen, die je zelf nooit zou durven uitspreken.
[quote]Wolkers schuwt die walgelijkheid niet, net zomin als de pijn, het verdriet, de lust, de levenslust en de vreugde.[/quote]
Kont
Jan Wolkers debuteerde in 1957 met twee gedichten in het tijdschrift Kroniek van Kunst en Kultuur. Ter gelegenheid van dit vijftigjarig jubileum verscheen er een fotoboek met prachtige en eerlijke beelden uit het leven van de schrijver. Fotograaf Steye Raviez maakte regelmatig fotoreportages van Wolkers, zijn vrouw Karina en hun zonen Bob en Tom. Een selectie uit die reportages is opgenomen in het boek. De samenwerking tussen fotograaf en schrijver was vanaf het prille begin open en vriendschappelijk. ‘Jan en ik hebben beide een grote interesse voor de dierenwereld en we delen bepaalde opvattingen. We geloven niet in een leven na de dood en dragen nooit een stropdas.’ De schrijver is een dankbaar onderwerp om te fotograferen. ‘Jan is geen ijdel mens en heeft het vermogen zich zonder meer over te geven aan het oog der camera.’
Een opvallende foto in het boek is die waarop Wolkers voor de lens van de camera de billen van zijn vrouw toont. Raviez: ‘Deze foto maakte ik nadat we gezamenlijk gezellig keuvelend enige tijd door de tuin hadden gewandeld. Jan wees daarbij altijd op allerlei zaken betreffende de wonderlijke natuur. Hij wees voortdurend van alles aan of raapte wat van de grond op om te laten zien hoe bijzonder iets onooglijks kon zijn. Toen het moment van afscheid ons bij de oprit had gebracht, draaide hij met een schaamteloze grijns Karina naar mij toe en tot mijn verbazing trok hij haar jurk omhoog en schoof haar onderbroek een eindje van haar kont af met de woorden dat wat ik nu te zien kreeg ook iets natuurlijks was en zeer fraai gevormd. Ik aarzelde geen moment en drukte op de ontspanknop van mijn camera.’
Olivetti
In 1957, het jaar van Jan Wolkers’ debuut, werd het resultaat onthuld van de eerste belangrijke opdracht van de beeldend kunstenaar: een beeld ter nagedachtenis aan de watersnoodramp van 1953. Het stelt een vrouw voor met een verdronken kindje, waarvan je alleen het handje nog ziet, tegen zich aangeklemd. Behalve met de watersnoodramp had dit beeld ook te maken met een persoonlijke ramp in het leven van de kunstenaar. Zijn dochtertje Eva was enkele jaren ervoor overleden door een ongeluk in huis. Een gebeurtenis die hij rauw maar ontroerend heeft beschreven in Een roos van vlees, evenals de pijnlijke ondergang van zijn relatie met de moeder van het meisje. Na de onthulling van het beeld in Kruiningen, Zeeland, kocht de beeldend kunstenaar een Olivetti-schrijfmachine, die er mede voor zou zorgen dat hij behalve een beeldend ook een schrijvend kunstenaar werd.
[quote]Jan Wolkers neemt het leven zoals het is. Beschrijft het zoals hij het ziet en voelt. Die eerlijkheid maakt hem geliefd. Hij wordt bewonderd om wie hij is en durft te zijn. Daar kunnen we allemaal nog wat van lezen.[/quote]
Griezelig goede observator
Dood is een belangrijk thema in het werk van Wolkers. In Kort Amerikaans sterft de oudste broer in het gezin van de hoofdpersoon. En in De doodshoofdvlinder overlijdt de vader. Voor deze boeken heeft Wolkers geput uit zijn eigen ervaringen. Al vroeg werd hij met de ontnuchterende kant van de dood geconfronteerd. Als jongen van veertien zag hij stapels gesneuvelde soldaten, die werden afgeleverd bij het Pathologisch Laboratorium in Leiden. Daarbij lagen losse handen en stompen van benen. In de oorlog zijn zijn oudste broer en zusje overleden. Ook de dood van dieren heeft Wolkers als kind erg beziggehouden. Raviez: ‘Hij is een griezelig goede observator. Een beschrijving van de ontbinding van een lijk is bij hem altijd luisterrijk en beeldend. De romantiek van de doorsnee natuurliefhebber die slechts oog heeft voor fraaie vergezichten is bij hem ver te zoeken. Hij heeft een scherp oog voor de andere kant van de medaille. Hij zal geen zakdoekje gebruiken om nare geuren te ontwijken, maar nog eens extra snuiven om te analyseren uit welke componenten de stank bestaat. Met interesse kijkt hij toe hoe leven en dood met elkaar verweven zijn. Hij is nuchter en heeft al vroeg geconcludeerd dat er geen God bestaat, dat mensen evenzogoed behoren tot de dieren en het zinloos is je te verzetten tegen de dood.’
Vrouwelijk schoon
Naast het fotoboek van Steye Raviez zijn er nog drie uitgaven van en over Jan Wolkers verschenen. Waddenboek met alle verhalen en essays over de natuur en de omgeving van ‘zijn’ eilanden. Dagboek 1972, over zijn Amsterdamse tijd. En zijn bekende Kort Amerikaans is in stripvorm uitgebracht, getekend door Dick Matena. Deel twee hiervan is gepubliceerd. Matena bewaart naar eigen zeggen goede herinneringen aan het boek. De nu 63-jarige tekenaar groeide op in een tijd dat lust nog slecht en duivels werd bevonden. Als jongere kon je nergens heen met je gevoelens, maar dat veranderde toen hij op 19-jarige leeftijd Kort Amerikaans onder ogen kreeg. Naar eigen zeggen inspireerde dit boek hem om te pakken wat hij pakken kon aan vrouwelijk schoon.
Jan Wolkers neemt het leven zoals het is. Beschrijft het zoals hij het ziet en voelt. Die eerlijkheid maakt hem geliefd. Hij wordt bewonderd om wie hij is en durft te zijn. Daar kunnen we allemaal nog wat van lezen.
