‘Fascist’ is nog altijd een populair scheldwoord. Maar wat is het fascisme eigenlijk, en waarom werden mensen erdoor aangetrokken? Robin te Slaa beantwoordt deze vragen in Wat is fascisme? Oorsprong en ideologie.
Totalitaire omwenteling
PROMOTIE – Onder fascisten bevonden zich veel idealisten. Een leven zonder heroïek, strijd en gevaar konden zij zich nauwelijks voorstellen. Fascisten verachtten de rationalistische wereldbeschouwing en de materialistische cultuur van de burgerlijke samenleving. Een geïdealiseerd, glorieus verleden en een nog grootsere toekomst zouden versmelten in een nieuw fascistisch tijdperk. Een wilskrachtige elite aangevoerd door een leider, die waarlijk over bovenmenselijke eigenschappen beschikte, moest deze totalitaire omwenteling bewerkstelligen.
Utopische idealen
In de vorige eeuw oefenden dergelijke utopische idealen op miljoenen Europeanen een noodlottige aantrekkingskracht uit. In de door wetenschap en rationalisme onttoverde moderne wereld voorzag het fascisme in de behoefte aan een nieuwe, aardse religie. Het fascisme bood zijn geestdriftige aanhangers idealen om voor te leven, te sterven en te doden. De meest onvoorstelbare misdaden zijn begaan om de utopische hersenschimmen van het fascisme te verwezenlijken. Fascisten beschouwden de door hen uitgeoefende terreur dikwijls als historisch noodzakelijk.
Plaats maken voor Duitse kolonisten
In het historische slot Wewelsburg – het occulte hoofdkwartier van zijn zwarte orde – sprak Reichsführer-ss Heinrich Himmler enkele dagen voor de aanval op de Sovjet-Unie over de demografische herinrichting van Oost-Europa en Rusland. Om plaats te maken voor Duitse kolonisten moesten daar circa dertig miljoen mensen verdwijnen door verdrijving, migratie of hongerdood. De resterende Slavische ‘Untermenschen’ zouden in het Groot-Germaanse Rijk in de meest letterlijke zin slaven zijn. Ondanks de moorddadige ijver van de nazi’s werden deze genocidale visioenen nooit volledig gerealiseerd. Morele overwegingen speelden daarbij geen enkele rol. Een dergelijk ongekend verdrijvings- en uitroeiingsprogramma bleek eenvoudigweg niet uitvoerbaar tijdens de oorlog.
De geschiedenis van het fascisme is de geschiedenis van de twintigste eeuw
Hitlers droom van een Groot-Germaans Rijk dat grote delen van Oost-Europa en Rusland zou omvatten, eindigde ten slotte in zijn tegendeel. De Sovjet-Unie vestigde een communistisch imperium in Oost-Europa en in een deel van Duitsland. De geschiedenis van het fascisme – en dus van de twintigste eeuw – kan onmogelijk worden begrepen zonder de achterliggende denkbeelden en idealen van deze revolutionaire stroming en de historische herkomst ervan te bestuderen.
Fascisme is diepgeworteld in Europese cultuur
Deze historische zoektocht levert in Wat is fascisme? een caleidoscopisch mozaïek op van fascinerende verhalen. Revolutionaire syndicalisten, avantgardistische kunstenaars, verkondigers van Arische ‘god-mensen’, sociaaldarwinisten, schuimbekkende antisemieten, de populairste Weense burgemeester ooit en bekende filosofen en staatlieden passeren de revue. Duidelijk wordt dat het fascisme geen bedrijfsongeval in de Europese geschiedenis was. Het blijkt dieper in onze cultuur en geschiedenis geworteld te zijn dan we eigenlijk zouden willen weten.
Meer lezen?
Wat is fascisme? ligt vanaf nu in de boekhandel of is beschikbaar via www.boomgeschiedenis.nl.
Boekgegevens
Robin te Slaa, Wat is fascisme? Oorsprong en ideologie, Boom Uitgevers Amsterdam Geschiedenis, ISBN 978 94 610 5798 3 (€ 24,90)
