Het drieluik de Tuin der Lusten van Jeroen Bosch is een kakafonie van figuurtjes en fabeldieren, vol verborgen grapjes en symboliek. Genoeg om ieders fantasie op hol te laten slaan. Dat blijkt wel uit Nieuwe lusten, een bundeling van 22 verhalen over de bizarste details op dit schilderij.
In het kader van het Jeroen Bosch-jaar vroegen het Museum of the Image (MOTI) in Breda en uitgeverij De Geus videokunstenaars en schrijvers om inspiratie uit de Tuin der Lusten te halen en vervolgens hun eigen verhaal te vertellen. De vruchten van deze samenwerking zijn nu zichtbaar voor het publiek: tot 31 december kun je in het MOTI genieten van een paar unieke video-installaties, en de verhalenbundel Nieuwe lusten is nu verkrijgbaar.
Voor het boek gingen 22 schrijvers aan de slag met een specifiek detail van Bosch’ meesterwerk. Dat levert flink wat variatie op: we duiken de vervreemding in met Edzard Mik, gaan een filosofische verhandeling aan met Bas van Putten, en bevinden ons midden in de actualiteit dankzij Abdelkader Benali, die schrijft over een jonge moslim die in een Syrisch IS-trainingskamp verzeild raakt. Hanna Bervoets schreef een tragikomedie over een homoseksuele jongen die niet begrijpt dat zijn vriend voor zijn plezier gaat zwemmen met een zeemeerminnenstaart om; Gustaaf Peek experimenteert met vorm en taal en brengt ons een script-achtige conversatie tussen twee personages.
De link met het schilderij van Bosch is niet altijd even zichtbaar. Het verhaal van Arnon Grunberg lijkt zelfs rechtstreeks afkomstig te zijn uit zijn roman Moedervlekken. Heeft hij de inspiratie wel uit het schilderij van Bosch gehaald, of heeft hij een lustige passage gepakt die hij toch al had liggen?
Nieuwe lusten biedt dus veel afwisseling op het gebied van stijl, setting en onderwerp. Toch hebben de verhalen één gemene deler: lust is telkens weer een belangrijk thema. De bundel barst voornamelijk van de geile mannen en de vrouwen die zich aan hun zinnen onderwerpen. Die opzet wordt op een gegeven moment wat saai: er zijn toch wel meer manieren te verzinnen om de lust verhalend vorm te geven? Gelukkig zijn er uitzonderingen. Zo komt Jamal Ouariachi met een absurdistisch thrillerverhaal over een datingrubriek, waarin hij de traditionele seksuele machtsverhoudingen tussen man en vrouw op hun kop zet. Daarbij maakt hij uitstekend gebruik van elementen die op zijn toegewezen stukje schilderij te zien zijn: dobbelstenen, een kaartspel én een vleesmes.
Ook Adriaan van Dis komt met een onderscheidend verhaal. Op zijn detail van de Tuin der Lusten zien we twee oren met een mes ertussen. Van Dis greep deze merkwaardige afbeelding aan om te schrijven over het verlangen naar de dood. Het levert een prachtig verhaal vol symboliek op, met een glansrol voor ons gehoororgaan. ‘Het oor heeft de vorm van een foetus,’ schrijft Van Dis. ‘Opgerold in de buik van je moeder (waar het altijd nacht was) ving je er je eerste geluiden mee op – maar ook in je sterfseconde (als het licht al uit is) ben je een en al oor.’ Van zulke zinnen krijg je zin om er zelf ook lustig op los te fantaseren.
Boekgegevens
H.M. van den Brink en diverse auteurs, Nieuwe lusten, Uitgeverij De Geus, 255 pagina’s, ISBN 978 90 445 3534 1 (€ 19,95)
Dit artikel verscheen eerder in de Boekenkrant, editie augustus 2016
