Hoe vanzelfsprekend het nu ook voor ons is dat we Nederlandse letterkunde of geschiedenis kunnen studeren aan de universiteit, twee eeuwen geleden was die mogelijkheid er nog helemaal niet.
Marita Mathijsen, hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde, vertelt in Historiezucht het verhaal van het Nederlandse volk dat zich in de negentiende eeuw langzaam maar zeker realiseert hoe belangrijk en interessant het is om kennis te hebben van de gedeelde vaderlandse geschiedenis. Mathijsen kiest 1800 als het jaar waarin de grote veranderingen beginnen. Rond de eeuwwisseling neemt zij veranderingen waar in de opvattingen over nationale geschiedenis en de manier waarop deze gepresenteerd zou moeten worden. Dat beïnvloedt onder meer de schoolsystemen: geschiedenis wordt langzaam maar zeker op steeds meer scholen en universiteiten een verplicht vak. Een groot deel van deze geschiedenis is literair, mede door de opkomst van literaire genootschappen. Heldenfiguren in de kunstgeschiedenis zouden namelijk kunnen bijdragen bij het vormen van nationalistische, vaderlandsliefhebbende burgers.
Voor de liefhebber van geschiedenis en literatuur, twee onderwerpen die onmogelijk los van elkaar gezien kunnen worden, schreef Mathijsen Historiezucht. Hoewel het geen typische bestseller is, schroomt Mathijsen niet om haar passie voor het verleden en vooral de literaire kant daarvan door te laten schemeren. Door de overvloed aan informatie is Historiezucht geen vakantieromannetje dat je in één ruk uitleest, maar zo is het ook duidelijk niet bedoeld. Mathijsen schreef dit werk voor de echte liefhebber, als verdieping en achtergrond bij de feiten die behoren tot de algemene kennis. Werken van grote namen als Siegenbeek en Vondel worden besproken vanuit een origineel perspectief. In plaats van enkel te kijken naar de invloed van deze schrijvers op hun omgeving tijdens hun leven, laat Mathijsen ook de plaats zien die zij innemen in de jaren die daarna komen. Ook vertelt ze hoe ideeën een gevolg zijn van andere ideeën. Niets staat op zichzelf of ontstaat spontaan.
[quote]Historiezucht is geen vakantieromannetje dat je in één ruk uitleest.[/quote]
Het is knap hoe Mathijsen niet terugvalt op een afstandelijke, onpersoonlijke schrijfstijl. Ze verwerkt nu en dan humor en informele formuleringen in de tekst, waardoor het boek luchtig blijft. Mathijsen laat zien dat historische personages niet alleen een interessant wetenschappelijk onderwerp zijn voor ons eenentwintigste-eeuwers, maar dat zij zelf ook een verhaal en een verleden hadden.
Het enige puntje van kritiek is dat Mathijsen de namen die ze noemt soms meer had kunnen personaliseren. De grote zeventiende-eeuwse Nederlandse dichter Joost van den Vondel komt bijvoorbeeld meerdere malen terug, maar wordt nooit echt een ‘personage’. Had Mathijsen hem fatsoenlijk geïntroduceerd met een beknopte biografie en misschien wat leuke anekdotes, dan zouden de feiten wat meer tot de verbeelding spreken, zeker voor degenen die minder belezen zijn op dit onderwerp.
Historiezucht mag absoluut niet ontbreken in de boekenkast van geschiedkundigen en neerlandici. Het valt niet mee om een beknopt en voor iedereen begrijpelijk verhaal neer te pennen over ‘de obsessie met het verleden in de negentiende eeuw’, zoals de ondertitel luidt, maar Mathijsen laat zien dat het kan. Het enige wat mooier is dan haar woorden zelf is de passie voor haar vak die ze tussen de letters door laat schemeren.
Boekgegevens
Marita Mathijsen, Historiezucht, Uitgeverij Vantilt, ISBN 9789460041440 (€ 32,50)
Dit artikel verscheen eerder in de Boekenkrant, editie oktober 2014.
