Verborgen wildernis gaat over vergeten en verdrongen delen van ons land. Een jaar lang, gedurende de vier seizoenen, bezocht Freriks vijfentwintig gebieden in onze twaalf provincies. De Veluwe met zijn zandverstuivingen, de moerasgebieden van Bourtange en De Groote Peel met ‘kraanvogels, kale bomen en een ontzettende verlatenheid.’
Maar ook aan de nieuwe wildernis bracht hij een bezoek, zoals aan de Oostvaardersplassen. En aan de gecultiveerde wildernis van Landgoed Elswout, tussen Haarlem en Aerdenhout. Verborgen wildernis is geen lofzang op het landschap, geen gids naar natuurpracht, maar een nieuwe kijk op Nederland, met on-Hollandse elementen. Freriks zocht vooral de gebieden in Nederland waarvan dreiging en huivering uitgaat. Waar je de angst voelt die er vroeger moet hebben geheerst. ‘Het was daartoe een goed jaar. Met heftige sneeuwval en donkere nachten. Ik ontdekte er de rauwheid van ons land.’
Twee sporen
Freriks volgde dus twee sporen: dat van de wildernis nu en dat van de historie van het landschap, tot uitdrukking gebracht in oude land- en waterkaarten. Hoe was Nederland voordat de ontginning toesloeg en wat is er nog van terug te vinden? Nederland is een gemaakt land, in de macht van de mens. Dat is de aanname. Maar zijn beheersbaarheid en veiligheid niet een illusie, waarvan de kwetsbaarheid wordt aangetoond door regen, sneeuwval en dijkdoorbraken?
Angst
‘De mens waant zich meester over het landschap, dat is een karaktereigenschap van ons volk. Het komt voort uit een angst voor alles wat ongereglementeerd en wild is. Maar de natuur laat zich niet knechten, ook niet met termen als “bedwingen”, “bedijken” en “in toom houden”. De Watersnoodramp van 1953 had bijvoorbeeld ook een oorsprong in het gebrek aan ruimte voor het water. Te veel zee was ingepolderd. Dat besef dringt nu pas door. Inpoldering betekende zo het verlies van land.’
‘De elementen hebben oerkracht. Zodra je naar de zee kijkt, vallen de rivieren ons aan in de rug. Laat het landschap met rust en de natuur neemt het over. De Oostvaardersplassen, bijvoorbeeld, waren al verkaveld en ingericht als industrieel gebied. Korte tijd deden we er niets aan en de wildernis keerde er terug. Kijk vanuit die andere optiek, dan zie je de verruigde en de verlaten gebieden van ons land, de verborgen wildernis.’
Kester Freriks, Verborgen wildernis. Ruige natuur & kaarten in Nederland, Athenaeum, ISBN 978 90 253 6770 1 (€ 29,95)
Kester Freriks
Kester Freriks (1954) schrijft romans, verhalen, poëzie en essays. Zijn roman Hölderlins toren kreeg in 1982 de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs, een aanmoedigingsprijs voor letterkunde. Nog bredere bekendheid als schrijver kreeg hij met onder meer De valk. Over valkerij en wilde vogels. ‘Dat ging ook over de spanning tussen wild en getemd. Net als Verborgen wildernis.’
Kester Freriks presenteert Verborgen wildernis tijdens het Groeneveldfestival op zondag 19 september 2010. Zie ook www.kasteelgroeneveld.nl.
