Door LEX JANSEN
Tijdens een van mijn schrijfcursussen werd er een passage voorgelezen waarin een vrolijke jongen zijn vriendin insmeert met chocoladepasta om die daarna van haar buik en dijen af te likken. Ik vond het een volkomen onschuldige scène, maar voor een aantal van mijn cursisten ging hij echt veel te ver. Ze vonden – ieder om een andere reden – dat je zoiets niet zonder problemen op kunt schrijven. We hebben daar natuurlijk over gepraat, maar kwamen niet echt nader tot elkaar. Na het gesprek heb ik eens gekeken naar wat Wikipedia meldt bij het woord ‘taboe’. In de eerste zinnen bij het lemma wordt gezegd dat een taboe iets is dat wordt beschouwd als ongepast om te gebruiken, te doen of over te spreken. Daaraan wordt dan toegevoegd dat het schenden van een taboe in een bepaalde cultuur kan leiden tot reputatieschade, sociale uitsluiting of andere vormen van repercussie. Soms kan het schenden van een taboe leiden tot gerechtelijke vervolging. Enkele decennia geleden werd er gezegd dat er eigenlijk geen taboes meer bestonden. Er kon immers overal over gesproken worden? In deze steeds verstikkender tijd waarin wat opgelost scheen te zijn ineens weer een probleem wordt, keert het taboe terug alsof het nooit is weggeweest. Sterker dan waar ook zie je dat op de sociale media, en dan in het bijzonder op X. Zodra daar een onderwerp aan de orde komt dat in de literatuur al jaren en jaren volstrekt geaccepteerd is, lees je in rijen reacties afkeuring, afwijzing en zelfs walging. Nergens zie je beter dat we in verschillende werelden leven, met verschillende normen en waarden. Mijn groep cursisten was blijkbaar een representatieve afspiegeling van de samenleving.
Een roman zal geen roem oogsten omdat het verhaal taboedoorbrekend is, maar een goede roman die ook nog eens vastgeroeste ideeën omverwerpt wordt vaak generaties lang gelezen en geciteerd. Zonder volledig te willen zijn, denk ik natuurlijk aan het werk en leven van Oscar Wilde, maar ook aan boeken als Lady Chatterley’s lover (1928) van D. H. Lawrence, of Lolita (1955), van Vladimir Nabokov. Ook in eigen land kennen we titels en auteurs die – zeker in hun tijd – zondermeer taboedoorbrekend waren. Wat Frederik van Eeden liet zien in Van de koele meren des doods (1900) was nooit eerder vertoond. Vrouwelijke seksualiteit en zelfmoord waren onbespreekbare onderwerpen. En door een schrijver als Jacob Israël de Haan (1881 – 1924) werd zo openlijk geschreven over homoseksualiteit dat het bijna onvoorstelbaar is dat het nog tot 1971 heeft moeten duren voordat artikel 248 bis uit het wetboek voor strafrecht werd geschrapt. Lees je nu dagelijkse twitterreacties, dan zou je zeggen dat het desbetreffende artikel nog steeds van kracht is. Ieder taboe wordt gevoed en versterkt doordat mensen vastzitten in hun eigen gelijk, als in een gevangenis. Zoveel prettiger is het om twijfelend te leven, want als je twijfelt luister je naar andere ideeën. Je ontbeert de vastigheid van een onveranderlijke mening, maar je staat open voor gevoelens én argumenten van anderen.
Lex Jansen was jarenlang de uitgever en het gezicht van De Arbeiderspers. Nu is hij directeur van het door hem opgerichte Magonia: uitgeverij en centrum voor schrijfbegeleiding. www.magonia.nl
