Een Duitse fantasie bestaat uit vijf korte verhalen die zich afspelen in Duitsland in de twintigste eeuw. Het begint met een Duitse soldaat die door een bos strompelt op zoek naar hulp. Jaren later vindt een Joodse jongen het lichaam van een verbrande soldaat. Een jong meisje verzorgd een oude man in een hospice, maar behandelt hem wreed. Phillipe Claudel verbindt zo vijf verhaallijnen op inventieve wijze aan elkaar tot een prachtig geheel.
Door Rianne Nieuwdorp
Claudel (1962) schreef al vele bekroonde romans, verhalen en scenario’s. Daarnaast is hij eveneens regisseur van onder andere Il y a longtemps que je t’aime, waar hij zelf het verhaal voor schreef. Net als in Een Duitse fantasie laat hij zich graag inspireren door de onsamenhangendheid van de geschiedenis en de rol die mensen daarin spelen – of vooral: denken te spelen. Daarnaast spelen schuld en herinnering ook altijd een grote rol in zijn werk.
De verhalen in Een Duitse fantasie zijn los van elkaar geschreven, en later met elkaar verbonden door elementen zoals de locatie. Ze raken elkaar vooral doordat de hoofdpersoon (soms bijpersoon) Viktor in verschillende incarnaties verschijnt, en door de boeiende en virtuoze schrijfstijl van Claudel. Hoewel bepaalde elementen in de verhalen over dezelfde persoon lijken te gaan, spreken andere dat weer tegen. Continu doet de vraag zich voor: ‘Hoe zit het dan met de waarheid? En, daarop voortbordurend, met de waarheid in het algemeen?’
In het eerste verhaal is een Duitse soldaat op de vlucht voor de oorlog. Het tweede verhaal draait om een vreemde eerste seksuele ervaring die een ietwat seniele oude man zich herinnert. In het derde deel is de hoofdpersoon Victor, de vader van de burgemeester van de stad, woonachtig in een bejaardentehuis. Een opstandig en misschien zelfs wreed meisje wordt aangesteld om voor hem te zorgen. Uit alles blijkt dat ouderdom voor haar geen betekenis heeft. Het vierde verhaal is een verzonnen geschiedenis rondom de schilder Franz Marc, leider van de Duitse expressionistische beweging Der Blaue Reiter. Het laatste verhaal gaat over een Joods weesmeisje met gaten in haar hoofd. De vijf verhalen vormen een echo van elkaar en lijken haast te rijmen. Ondanks dat alle vijf verhalen boeien en op zichzelf prachtig geschreven zijn, is het soms lastig om de lijn (die er misschien ook niet is) te volgen. Is dat een handig stilistisch trucje om zo met chronologie te spelen of is het onbedoeld verwarrend? Claudel geeft daar in het nawoord een korte toelichting op.
De Franse Claudel is gefascineerd door Duitsland en de spoken die het land met zich meedraagt: ‘Voor mij is Duitsland altijd een spiegel geweest waarin ik me niet zie zoals ik ben, maar zoals ik zou kunnen zijn. In die zin heeft het land me heel veel over mezelf geleerd.’ De auteur zet de mens midden in de gruwelijkheden van de oorlog, zowel als slachtoffer, als dader en als instrument: ‘Ze gaven hem bevelen. Hij voerde ze uit. Hij had de chaos niet zien aankomen. Het grote mechaniek was in elkaar gestort. Was hij schuldig? Schuldig omdat hij gehoorzaamde? Of omdat hij niet ongehoorzaam was geweest? Hij had alleen maar gevolgd. Maakte dat hem minder verantwoordelijk dan de anderen? Minder verantwoordelijk dan Viktor?’ Een antwoord komt er niet. Claudel laat zijn lezer vrij om andere verhalen met het boek te verweven, zo geeft hij zelf ook aan in het nawoord: ‘Ik kreeg het gevoel dat [de vijf verhalen] een echt boek vormden, een soort roman waarin ik met opzet lacunes heb laten bestaan, zodat de lezer wordt opgeroepen de leemtes op te vullen en zelf ook schrijver te worden.’ Maar zo mooi als Claudel dat kan, lukt natuurlijk niet.
Philippe Claudel, Een Duitse fantasie, vertaling: Manik Sarkar, Uitgeverij Bezige Bij, 160 pagina’s (€ 20,99)
Deze recensie verscheen eerder in de Boekenkrant, editie augustus 2021.
Benieuwd geworden? Bestel dit boek bij uw lokale Boekenkrant-boekhandel. Kijk hier voor een overzicht.
