In Hogere natuurkunde verkent dichter Ellen Deckwitz het oorlogstrauma van haar Indische grootmoeder en de gevolgen die het verzwijgen daarvan heeft gehad voor de nakomende generaties.
Door Emma Ringelding
Deckwitz’ oma werd in 1921 geboren in Nederlands-Indië en zat in een Japans interneringskamp. Na de oorlog vertrok ze met haar man naar Nederland. Toen ze als vrouw van 92 overleed, bleek ze nooit met haar dochters te hebben gepraat over haar verleden, maar wel met haar kleinkind. In deze dichtbundel herdenkt Deckwitz het verleden van haar oma, dat zij dus wel kende maar haar moeder niet. Ze reist af naar de geboorteplaats van haar grootmoeder en probeert de verhalen die ze gehoord heeft te begrijpen en in woorden te vatten. Deckwitz’ eigen herinneringen en ervaringen worden afgewisseld met de stem van haar grootmoeder, die tussen haakjes advies geeft. Het laat het indringende contrast zien tussen wat je leert als je opgroeit in vrede en als je opgroeit in oorlog: ‘ik strik mijn veters, / (Draag altijd een broek, / dan komen ze minder snel / tussen je benen.) / en ik dwarrel verder / langs de afzetlinten / langs de scooters / langs de lege terrassen.’
De tekst, een mix van poëzie en proza, is dankzij Deckwitz’ gebruik van heldere woorden en zinsconstructies uitzonderlijk toegankelijk. Ze roept met haar taal concrete beelden op die het leven van haar grootmoeder en haar eigen bestaan met elkaar verbinden: ‘de verkoper stopt de groenten in een tasje en ik dank hem / in een mix van tachtig jaar oud Maleis en Nederlands. Hij knikt / als ik hem het geld overhandig, zijn vel is donkerder dan de Krakatau / en zijn ogen bleekblauw als de IJssel.’ Maar schijn bedriegt, want de benaderbare taal verhult een beklemmende vertelling. De bundel gaat niet alleen over grootmoeder of alleen over Deckwitz zelf, maar het boek geeft een volledig beeld van een familie met een trauma dat werd verzwegen maar gedeeld. ‘[E]r zijn momenten / in een kolkende mensenmassa, overvolle NS-bussen, demonstraties / waarbij ik meteen vooraan sta, ten koste van derden veilig ben.’ Tot in de derde generatie is de familie medeplichtig aan het overleven ervan.
In Hogere natuurkunde komen veel thema’s aan bod: het gaat over familie, racisme en eenzaamheid, en het verwerken van intergenerationele trauma’s. Het taalgebruik maakt de tekst misschien toegankelijk, maar de bundel is allesbehalve makkelijk.
Ellen Deckwitz © Michel Goossen
Boekgegevens
Ellen Deckwitz, Hogere natuurkunde, Uitgeverij Pluim, 80 pagina’s (€ 21,99)
Deze recensie verscheen eerder in de Boekenkrant, editie november 2019.
