Met het verschijnen van De spiegel & het licht van Hilary Mantel is de trilogie over de Engelse staatsman Thomas Cromwell compleet. In de historische romans Wolf Hall (2009) en Het boek Henry (2012), die beiden werden bekroond met de Man Booker Prize lazen we over de opkomst van Cromwell aan het hof van Hendrik VIII. Het is het verhaal van een smidsjongen die het schopt tot de belangrijkste minister van de koning en – in dit nieuwste deel – niet ontkomt aan zijn val.
Door Hugo Jager
Gelijk is er dat ijzersterke begin. Cromwell, de belangrijkste vertegenwoordiger van de koning, heeft honger, maar hij moet de beul nog bedanken. Die heeft net Anne Boleyn onthoofd, die schuldig zou zijn aan overspel, hekserij en incest. Dat is vaker een grote inspiratiebron geweest in de kunst, denk aan de film The other Boleyn girl of Donizetti’s opera Anna Bolena. Mantel leidt de aandacht echter af van het drama. Zij laat de gedachten van Cromwell gaan over een ontbijt of vroeg middagmaal. En eerst denkt hij nog aan de beul: ‘De man heeft zich stijlvol van zijn taak gekweten, en hoewel de koning hem vorstelijk betaalt is het zaak om een welbetoonde dienst niet alleen met een buidel geld, maar ook met een schouderklopje te belonen.’ Er is geen tijd voor twijfel over het bloed dat moest vloeien. Ook de schrijfster blijft er niet te lang bij stilstaan. Zij laat rode wouwen over de muren van de Tower scheren. De aaseters hopen op een prooi, maar Hendrik VIII wil de hoofden van de eveneens gedode minnaars van Anne niet op London Bridge tentoonstellen. Beter is het de stad schoon te houden voor het geval hij besluit een rijtoer te maken met zijn nieuwe gade.
Telkens lijkt Mantel ervoor te waken Thomas Cromwell empathisch te laten zijn. Hij schrikt voor niets terug en doet wat gedaan moet worden. Op het moment dat Anne Boleyn de dood vond, is hij vijftig jaar en de op één na machtigste man van Engeland. De dichter en diplomaat Thomas Wyatt wijst Cromwell er fijntjes op hoe de kaarten zijn geschud. ‘Nu de Boleyns en hun vriendjes van het toneel zijn verdwenen hebt u ruimte gecreëerd voor uzelf. U kunt uw eigen mensen in de kringen rond de koning plaatsen.’
In opdracht van Hendrik VIII voert hij hervormingen door en legt hij zich toe op de ontmanteling – of liever gezegd de plundering – van kloosters. De koning is inmiddels getrouwd met Jane Seymour. Zij bevalt van een zoon, de latere koning Eduard VI, maar sterft in het kraambed. Het is de taak van Cromwell om een nieuwe huwelijkskandidaat te zoeken. De keuze voor Anna van Kleef blijkt geen succes. Mantel maakt in twee zinnen duidelijk wat er in de koning omgaat: ‘Vanaf het allereerste moment dat hij Anna zag, zag hij zichzelf in de spiegel van haar ogen. Vanaf dat ogenblik stond geschreven dat er nimmer van liefde of genegenheid tussen hen beiden sprake zou zijn.’
Het is het begin van de val van Cromwell. Maar verwacht in De spiegel & het licht geen afgebakend verhaal in de richting van het einde. Of het nu gaat om de kleding of het eten, het valt steeds weer op dat het bovenal de details zijn waarin de schrijfster uitblinkt. Het is de lezer die zich door al deze feiten een weg moet zien te banen. De lange lijst historische personages maakt het niet makkelijk. Bovendien legt Mantel weinig uit en laat zij de conclusies aan de lezer. Toch is dit alles geen reden om je te laten afschrikken. Want uit iedere zin, eigenlijk uit ieder woord in De spiegel & het licht spreekt de ongelofelijke betrokkenheid van de schrijfster bij dit onderwerp. Het kan bijna niet anders of Hilary Mantel gooit dit jaar opnieuw hoge ogen bij de jury van de Man Booker Prize.
Boekgegevens
Hilary Mantel, De spiegel & het licht, vertaling: Harm Damsma en Niek Miedema, Uitgeverij Meridiaan, 1.243 pagina’s (€ 39,90)
Deze recensie verscheen eerder in de Boekenkrant, editie juni 2020.
