Per toeval stuitte Olivier Willemsen op het incident op de Djatlovpas in het Russische Oeralgebergte, waarbij in de winter van 1959 negen jonge klimmers om het leven kwamen. Hij baseerde zijn nieuwe roman Roza op dit nog altijd onopgeloste mysterie.
Als ik Willemsen ontmoet, blijkt dat tot op de dag van vandaag nog steeds onduidelijk is hoe de klimmers om het leven zijn gekomen. ‘Dat maakt het voor mij zo ontzettend spannend,’ vertelt de auteur. ‘Ondanks alle moderne middelen die we nu tot onze beschikking hebben, zal dit mysterie waarschijnlijk altijd onopgelost blijven.’ Dat niet alleen, de omstandigheden waarin de lichamen zijn teruggevonden, roepen vragen op. ‘Terwijl de temperatuur ver onder nul lag, sneden ze hun tent van binnenuit open en vluchtten ze naar buiten in hun nachtkleding. Dat is voor mij het grootste raadsel: waarom is die tent opengesneden?’ De lichamen worden later met onverklaarbare verminkingen en verspreid over de bergpas teruggevonden. ‘Er zijn inmiddels vijfendertig theorieën over wat er gebeurd zou kunnen zijn, maar geen enkele is waterdicht. Dat is zo onbevredigend en gekmakend, maar tegelijkertijd intrigerend.’
Roza begint met de laatste nacht waarin de groep nog in leven is. Na deze proloog verplaatst het vertelperspectief zich naar de gelijknamige hoofdpersoon. Op school ontmoet Roza de Djatlovgroep vlak voordat ze aan hun expeditie begonnen. De roman volgt niet alleen haar verhaal, maar ook dat van drie andere personages. Centraal staat de vraag: vanaf welke kant wordt deze geschiedenis verteld en wie kun je geloven?
In onze huidige samenleving waarin fake news een grote rol speelt, is de vraag vanuit welk perspectief een verhaal wordt verteld actueler dan ooit. ‘Kinderen leren hier tegenwoordig dat het nieuws twee kanten heeft, maar in Rusland ligt dat anders. Daar wordt veel voorgekauwd door de staatsmedia of juist onder de pet gehouden.’ Willemsen vertelt dat dit tijdens het schrijven zeker in zijn achterhoofd heeft gezeten. ‘Zijn de verhalen die uit Rusland komen wel betrouwbaar of zijn de waarheden in de loop der tijd verdraaid? Het dossier van de Djatlovgroep is pas vrijgegeven tijdens de regeerperiode van Gorbatsjov. Dat maakt het geheimzinnig en interessant, want er kan in die tussenliggende jaren gerommeld zijn met de documenten. Hoe echt zijn bijvoorbeeld de handschriften en verslagen in de teruggevonden dagboeken van de groep klimmers? De ouders van de slachtoffers leven niet meer, er zijn nauwelijks nabestaanden en de Russische samenleving is erg gesloten.’
Ook tijdens zijn onderzoek merkte Willemsen dat er weinig wordt losgelaten over het incident. ‘Ik heb veel Russen gesproken en ze vonden het vrijwel allemaal griezelig om erover te praten. Zelfs zestig jaar na het incident is de angst in Rusland nog steeds voelbaar.’ Met deze benauwdheid werd de auteur ook geconfronteerd toen hij zich halverwege het schrijfproces ging bezighouden met het omslag van zijn boek. In het tijdschrift The New Yorker zag ik een prachtige serie foto’s van een weerman in Siberië, gemaakt door een Russische fotografe.’ Op een van de foto’s stond een vuurtoren, een plek die een belangrijke rol speelt in het verhaal. ‘We hebben de fotografe benaderd om dat beeld te gebruiken als omslag voor Roza en dat was geen probleem. Dit veranderde resoluut toen ze iets wilde weten over de inhoud. Mijn uitgever legde uit dat het boek over de Djatlovgroep ging en opeens wilde de fotografe er niets meer mee te maken hebben, weigerde ze toestemming voor het gebruik van haar foto en verbrak ze elk contact.’
Ondanks dat het incident op de bergpas waargebeurd is, benadrukt Willemsen dat zijn verhaal geen reconstructie maar fictie is. ‘Dat is allemaal al een keer gedaan en daarnaast is dat Peter R. de Vriezen voor mij helemaal niet interessant. Het is niet mijn bedoeling om het mysterie op te lossen, maar om een nieuw verhaal te scheppen.’ Jezelf constant verrassen, vindt hij dan ook een van de leukste dingen aan het schrijfproces. ‘Het moet geen kleurplaat worden waarvan het frame al staat en ik het alleen nog maar in hoef te kleuren. Ik vind het mooi om zelf mee te gaan in het verhaal waardoor de personages mij met hun handelen ook kunnen verrassen. Ik wil me tijdens het schrijven volledig durven overgeven aan mijn fantasie.’
Als ik vraag of het schrijven van dit verhaal consequenties heeft voor zijn volgende bezoek aan Rusland, blijkt dat de schrijver hier ook al over heeft nagedacht. ‘Het zou mij niet verbazen dat er ergens geregistreerd staat dat ik een boek over dit onderwerp heb geschreven. Ik zal niet meteen in de boeien worden geslagen als ik het land binnenkom, maar ik speel in mijn roman wel een spel met mijn bevindingen over wat er die fatale winternacht in 1959 gebeurd kan zijn, en daar staan bepaalde overheidsinstanties nou niet bepaald rooskleurig op…’
Beeld: Adrie Mouthaan
Boekgegevens
Olivier Willemsen, Roza, Uitgeverij De Harmonie, 189 pagina’s (€ 17,90)
