Voor de Anton Wachterprijs 2010 werden bijna honderd publicaties ingestuurd. Ook ditmaal trof de jury boeken aan die niet aan de criteria van de AW-prijs voldoen. Het waren geen debuten of geen fictie. Van de publicaties die overbleven, was het niveau zeer wisselend.
Ook nu zaten er veel als romans vermomde reisverhalen tussen. Aankomende auteurs schijnen te denken dat vakantiebelevenissen, mits voorzien van een fictief sausje, bij uitstek geschikt zijn om de overstap naar het schrijversvak te wagen. Juist omdat Maartje Wortel er niet opuit was, is het vermakelijk dat zij in een van de verhalen in Dit is jouw huis met deze neiging de draak steekt.
Vijf boeken onderscheidden zich door toon, taal en tendens: het even sobere als aangrijpende Dorsvloer vol confetti van Franca Treur, het herkenbare midlife leed van Bas van den Bosch in Septemberlicht, de ogenschijnlijke leegheid van de Japanse samenleving in De verzopen katten en de Hollander van Detlev van Heest, het stille verdriet dat Hannah van Munster in De trompetboom verwoordt en het in alle opzichten verrassende Dit is jouw huis van Maartje Wortel.
In ‘De schrijver’ laat Wortel de protagonist die zich in Georgië heeft teruggetrokken om rustig aan zijn zestiende roman te kunnen werken, hals over kop vertrekken als het Russische leger het land binnenvalt. `Misschien had ik,’ laat zij haar schrijver zeggen, `een mooi boek over de oorlog kunnen schrijven, ik zat er middenin. Maar ik ben meteen terug naar huis gevlogen, weg van de oorlog.’Na vijftien romans besluit deze schrijver eens over zichzelf te gaan schrijven: ‘Niet weer een boek, geen verzinsels, niet de zestiende roman, maar gewoon, notities over wie ik zelf ben. Het was dan wel weer schrijven, maar ik wist niet hoe het op een andere manier tot me door zou kunnen dringen dat ik ook een eigen leven had. Ik was mijn eigen leven vergeten. Met ieder woord dat ik schreef, wiste ik mezelf uit. En nu, met ieder woord dat ik noteerde, toverde ik mezelf terug.’
Weg van de oorlog, of ruimer gezegd, weg van het drama, is typerend voor wat Maartje Wortel in Dit is jouw huis probeert te doen. Op bijna nuchtere en daardoor vervreemdende wijze beschrijft zij alledaagse gebeurtenissen als bezoek van vrienden, het bij elkaar logeren van meisjes van zestien, het spreekuur van een dokter, de verkoop van een huis, het aanbrengen van nieuwe vloerbedekking en nieuw behang, de lege uren van een brugwachter etc, etc. In ieder van die situaties toont zij een scherp oog voor de absurdistische kanten van het ogenschijnlijk gewone. De weduwnaar bijvoorbeeld die nieuwe vloerbedekking laat aanrukken, doet dat om een bejaarde, naar appelmoes ruikende vrouw te imponeren. Zij is nog niet bij hem op bezoek of hij gaat in de tuin een potje met haar scrabbelen. In het geval van de brugwachter belandt de lezer in een minidrama over overspel. Maar ook dit verhoudingsgewijs nogal dramatische verhaal presenteert Wortel in een onderkoeld soort proza. Proza zonder stemverheffing, met volkomen onverwachte, grappige zinswendingen en beeldspraak, waarvan zij gelukkig spaarzaam gebruik maakt. Het lijkt allemaal zo ‘gewoon’ bij Wortel maar intussen hebben haar verhalen een urgentie die ze ver boven dat gewone uittilt.
Steeds opnieuw is het huis de ruimte waar de mens zich onterecht veilig waant. Zo pleegt de hoofdpersoon van het titelverhaal door het maken van foto’s van huizen juist inbreuk op iemands persoonlijke leefwereld. ‘Ik weet niet zeker of ik onrust wilde stoken. Misschien wel. Maar misschien ging het ook wel om iets in mij’, mijmert de verteller. Dat spanningsveld tussen jezelf en de ander, tussen binnen en buiten, privé en publiek speelt in alle verhalen. Taal blijkt daarbij het middel om jezelf af te schermen dan wel te onthullen – al is dat laatste lastiger dan je denkt. Juist omdat een schrijver ongemerkt dingen gaat verzinnen.
Maartje Wortel toont een geheel eigen toon, een stemgeluid dat in niets doet denken aan enig ander hedendaags proza. Daarom heeft de jury besloten haar de Anton Wachterprijs 2010 toe te kennen.
Op de foto: Maartje Wortel en juryvoorzitter Jo Huizinga.
