Niels Posthumus woonde als correspondent jarenlang in Zuid-Afrika en sprak er veel met de bevolking. Hij kwam erachter hoezeer de Zuid-Afrikaanse geschiedenis verweven is met de Nederlandse, zelfs tot op persoonlijk niveau. ‘Wees je bewust van je eigen geschiedenis.’
Door Mireille Bregman
De titel Alle problemen begonnen met Van Riebeeck is afgeleid van een uitspraak van Jacob Zuma, voormalig president van Zuid-Afrika. Jan van Riebeeck stichtte in 1652 in naam van de VOC de eerste permanente Europese handelspost in de Kaap. De nederzetting zou uitgroeien tot de Kaapkolonie, wat uiteindelijk de basis werd voor de Republiek Zuid-Afrika. Maar waarom weten Nederlanders eigenlijk zo weinig over dit land? Niels Posthumus probeert 350 jaar mondiale en persoonlijke geschiedenis te vatten in evenzoveel bladzijden.
Hoe ben je in Zuid-Afrika terechtgekomen?
‘In 2008 ben ik voor het eerst naar Zuid-Afrika gekomen, als jonge journalist. In Johannesburg heb ik toen een halfjaar werkervaring op een lokale krantenredactie opgedaan. Ik had aanvankelijk niet per se een voorliefde voor Afrika, het was meer toeval dat ik daar als buitenlandcorrespondent terechtkon. Er braken in die tijd grootschalige xenofobische rellen uit, Zuid-Afrikanen maakten jacht op zwarte immigranten, bijvoorbeeld uit Zimbabwe en Mozambique, waarbij veel doden vielen en tienduizenden mensen op de vlucht sloegen. Ik deed daar verslag van en later ook vanuit de vluchtelingenkampen die in Johannesburg werden opgezet.
‘Daarna kwam ik terug naar Nederland, en werd ik een paar jaar later sportredacteur bij Trouw. Op een gegeven moment kwam bij die krant het correspondentschap in Zuid-Afrika vrij en ging ik terug. Mede door de ellende die ik er eerder had gezien, vroeg ik me na terugkomst al snel af: waar komt het vele geweld in Zuid-Afrika toch vandaan? Ik leerde dat dit samenhangt met de geschiedenis van het land. Die begon mij te fascineren. Hoe werkt de racistische apartheidsgeschiedenis eigenlijk door in het heden? Alles in de Zuid-Afrikaanse samenleving leek nog met de vroegere apartheid verweven.’
Ik vroeg me af: waar komt het vele geweld in Zuid-Afrika toch vandaan?
Wat heb je geleerd over de geschiedenis van Nederland en Zuid-Afrika?
‘Dat de landen historisch meer aan elkaar verwant zijn dan wij Nederlanders vaak denken! Genetisch, cultureel en taaltechnisch zijn er grote overeenkomsten. Afrikaners zijn de witte Zuid-Afrikanen die afstammen van de Nederlanders. Hun taal, het Afrikaans, is inmiddels een taal op zich, maar komt van oorsprong voort uit het Nederlands. En ook andere Nederlandse culturele invloeden drukten een zware stempel op de geschiedenis van Zuid-Afrika. Zo was de Nederduits Gereformeerde Kerk cruciaal voor de ontwikkeling van de Afrikaner cultuur, het Afrikaner nationalisme en uiteindelijk de apartheidsideologie. In het slavernijmuseum in Kaapstad staat, volkomen terecht, bij de ingang te lezen dat de slavernij die de Nederlandse VOC in de Kaapkolonie introduceerde, het fundament legde voor de latere Zuid-Afrikaanse samenleving “die lang gebaseerd zou blijven op raciale onderdrukking”. Het is natuurlijk niet zo dat het latere systeem van de apartheid, wereldwijd het meest racistische regime van na de Tweede Wereldoorlog, een Nederlandse uitvinding was, maar het is wel zo dat de Nederlandse koloniale geschiedenis in Zuid-Afrika heeft bijgedragen aan de stapsgewijze historische vorming van het apartheidsdenken onder de Afrikaners.’
Wat deed die wetenschap met jou als Nederlander?
‘Ik wilde de Nederlandse verwantschap met het Afrikaner volk, zoals veel Nederlanders, lang niet voelen. Ik wilde liever niets met de apartheidsgeschiedenis te maken hebben. Dat is een worsteling die ik ook in mijn boek beschrijf. Maar ik kan tussen mij en de Afrikaners wel een afstand willen creëren, dat betekent nog niet dat die ook écht bestaat. Afrikaners voelen het verwantschap dan ook wél. We zijn wel degelijk historisch met elkaar verbonden. Als je zegt dat je als Nederlander niets met Afrikaners te maken hebt, zeg je eigenlijk dat Nederland niets met de koloniale geschiedenis van Zuid-Afrika te maken heeft. Maar dat valt simpelweg niet te ontkennen. Er wonen in Zuid-Afrika nota bene een heleboel mensen met mijn eigen achternaam!
‘Ik ben eigenlijk pas met schrijven over de Nederlandse invloed op Zuid-Afrika begonnen toen ik al zo’n vijf jaar in Johannesburg woonde. Ik was verbaasd over wat ik vond. Opeens besefte ik veel beter hoe belangrijk het is dat wij Nederlanders ons meer bewust worden van onze eigen geschiedenis.’
Nederlanders zouden best iets meer aan historische zelfreflectie mogen doen.
Voorin het boek staat een quote van Géraldine Schwarz: ‘Kennis van het verleden maakt ons verantwoordelijk voor het heden.’
‘Het is belangrijk dat Nederlanders zich beter realiseren wat voor invloed Nederlandse ideeën via de koloniale geschiedenis hebben gehad op andere landen en op andere volken. Over het algemeen hebben Nederlanders hun oordeel over de hedendaagse problemen Zuid-Afrika snel klaar. Zij lijken niet goed te snappen dat de VOC nou juist het fundament legde voor de extreme economische ongelijkheid, het racisme, en ja, ook de corruptie in Zuid-Afrika. Iets nederiger zijn als Nederlander, in plaats van snel commentaar leveren, is geen overbodige luxe. Nederlanders zouden best iets meer aan historische zelfreflectie mogen doen. Dat is iets waarvan ik hoop met mijn boek een steentje bij te dragen.’
Hoe reageerden Zuid-Afrikanen op je onderzoek?
‘Zuid-Afrikanen praten graag, ook met journalisten als ik. En als je oprechte interesse toont in hun problematiek en in de geschiedenis van hun land, wordt dat enorm gewaardeerd. De meeste Zuid-Afrikanen nemen je als hedendaagse Nederlander ook weinig kwalijk. Ze begrijpen heus wel dat alle problemen in hun land niet puur en alleen de schuld zijn van Nederland. Dat stel ik in mijn boek ook niet. De titel luidt niet Alle problemen zijn de schuld van, maar Alle problemen begonnen met. Mijn boek draait niet om schuld en boete, niet om de vraag of Nederland excuses moet aanbieden aan Zuid-Afrika voor de koloniale geschiedenis. Ik probeer in mijn boek slechts de complexe historische basis te ontleden van het schokkende racisme, het geweld en de ongelijkheid in Zuid-Afrika. In die zin is het ook zeker geen klassiek geschiedenisboek, eerder een lange journalistieke reportage. Ik probeer het heden en het verleden met elkaar te verbinden.’
Niels Posthumus, Alle problemen begonnen met Van Riebeeck, Uitgeverij Podium, 350 pagina’s (€ 22,50)
Fotografie (c) Bram Lammers
Dit interview verscheen eerder in de Boekenkrant, editie september 2021.
Benieuwd geworden? Bestel dit boek bij uw lokale Boekenkrant-boekhandel. Kijk hier voor een overzicht.
