‘Ik zou een patriot zijn geweest’
Het thema van de Week van de Geschiedenis is dit jaar ‘Opstand’. Nelleke Noordervliet stortte zich in het essay Door met de strijd vol enthousiasme op de verhouding tussen opstandelingen en machthebbers.
Door Hugo Jager
‘Ik ben in gevecht en kan nog niet zeggen of ik ga winnen,’ zegt Nelleke Noordervliet strijdbaar als ik haar ontmoet. Daarmee doelt de schrijfster niet op één of andere opstand, maar op het schrijfproces aan een nieuwe roman. ‘Ik kan er niet te veel over zeggen, maar ik heb een doel in mijn hoofd en wil er alles aan doen om mijn ambitie waar te maken.’ De roman is voor Noordervliet een gevaarlijker genre om te beoefenen dan een column of essay. ‘Dat laatste is voor mij een gewoonte geworden. Een vorm die je betrekkelijk snel kunt beheersen.’ Dat neemt niet weg dat ze ontzettend veel plezier had bij het schrijven aan Door met de strijd. ‘Ik vind opstand een fantastisch thema. Ik bedoel: beter kun je niet krijgen als je een geschiedenisessay wilt schrijven.’
Hoewel ze voorbeelden uit het buitenland aanhaalt, staat in het essay ons land centraal. ‘Ik wilde vooral kijken naar de verhouding tussen de opstandelingen en de machthebbers in Nederland.’ De schrijfster maakt er geen geheim van dat de strijd van de patriotten aan het eind van de achttiende eeuw een persoonlijke favoriet is. ‘Het ging over het staatsbestel, terwijl opstanden vaak alles te maken hebben met een economisch gebrek. De patriotten hadden een opvatting over hoe je het land beter zou kunnen besturen met meer invloed van de burgers. Het was dus eigenlijk een intellectueel en idealistisch strijd, dat vind ik er zo mooi aan.’ Hoewel veel idealen van de Verlichting dankzij de patriotten werden verwezenlijkt, kwam er wel weer een Oranje aan het bewind. Daarover is de schrijfster helder: ‘Ik zou een patriot zijn geweest. Het herstel en de instelling van de monarchie in 1813 was een grote fout.’
Dat laatste bewijst dat je nooit kunt weten in hoeverre je idealen voet aan de grond zullen krijgen. ‘Een opstand valt of staat bij de reactie van de machthebber,’ legt de schrijfster uit. ‘Kijk naar de Arabische Lente. In Tunesië zijn de eisen aanvaard en geïncorporeerd in het systeem. Maar kijken we naar Syrië, dan zie je dat daar nog steeds een burgeroorlog woedt. Dictator Assad oefent zijn macht uit ten koste van zijn volk. Nou ja, dat is ook een reactie.’
Occupybeweging
Je kunt je afvragen of het in de huidige tijd nog mogelijk is om veel mensen op de been te krijgen om idealen na te jagen. In het essay noemt Noordervliet als voorbeeld de Occupybeweging, die gericht was tegen de financiële markten. Daarover zegt ze: ‘Het draaide ouderwets om aanwezig zijn met spandoeken en spreken in de openbare ruimte. Ze gingen naar Wall Street en overnachtten in tentjes op het Beursplein. Blijkbaar was dat niet vol te houden. Bovendien speelden de machthebbers er goed op in. Zo ging Occupy als een nachtkaars uit.’ Het is volgens Noordervliet lastig om een opstand te doen slagen. ‘Mensen trekken ten strijde, maar dat wordt overal eigenlijk al ingebed in overleg en inspraakrondes. Het systeem absorbeert de woede veel meer. En zeker nu we sociale media hebben, kunnen opstandelingen heel wat van hun gram kwijt.’
Als voorbeeld van een opstand die online wordt gevoerd, noemt de schrijfster #Metoo. ‘Dat is een vorm van verzet tegen een systeem waarin mannen in verhouding tot vrouwen diegenen zijn de dienst uit mogen maken. Het is een hele andere vorm van gezag: geen regering, maar de man.’ Noordervliet vindt wel dat we zijn doorgeslagen. ‘Dat heb je vaak met opstanden, dan komt er een heleboel energie los. Er worden angsten aangewakkerd – als ik haar een hand geef, kan ze me aanklagen. Dat vind ik een beetje te gek worden.’
Ze heeft dan ook geen goed woord over voor mensen die haatcampagnes via sociale media voeren. ‘Die mensen zijn eigenlijk behoorlijk lui. Je bent het al kwijt als je lekker op dat toetsenbord ramt. Allemaal van die vreselijke verdachtmakingen, beschuldigingen en scheldpartijen.’ En dat terwijl er volgens de schrijfster een ideaal uitgangspunt voor een opstand bestaat. ‘Geweldloosheid heeft een vorm van uitdaging in zich. Het gebruik van geweld door de machthebbende partij is dan altijd een foute reactie. Dat wekt sympathie voor de opstand. En wie weet: succes op de lange duur.’
Boekgegevens
Nelleke Noordervliet, Door met de strijd, uitgave in samenwerking met de stichting CPNB, 64 pagina’s, ISBN 9789059654808 (€ 3,50)
Tijdens de Maand van de Geschiedenis is het essay te koop in de boekhandel. Kijk voor meer informatie op www.maandvandegeschiedenis.nl.
Dit interview verscheen eerder in de Boekenkrant editie 1 oktober 2018.
