‘Jef was verschrikkelijk betreurd. Van tevoren kon ik me, met mijn papieren kennis van het land, geen voorstelling maken van wat je zal aantreffen – maar ook Jef kon dat niet. Hij schreef destijds verbitterd over Congo, maar toch lag het land hem ook na aan het hart. Hij had, toen hij daar aan het werk was, écht ergens in geloofd. In de laatste jaren rees zijn twijfel. Hij stelde zichzelf onophoudelijk vragen over wat hij zag. En wat we zagen, was nog geen schim van het Congo van de jonge Jef.’
Jef Geeraerts nam, vijftig jaar na zijn vertrek uit het land, opnieuw afscheid van Congo middels een reis van twaalf dagen. Erwin Mortier reisde mee en tekende zijn rondreis op in Afscheid van Congo.
België was de kolonisator. Wie was Jef Geeraerts?
‘Jef was er in twee versies. De Jef van vóór vijf uur, de uitermate strenge ambtenaar, en de Jef van ná vijf uur, die de bevolking ontwapenend toetrad en dronken werd aan het kampvuur. Ja, hij was er als kolonisator en moest het moederland België rijk maken, maar hij hield van Congo en was er trots op dat de Belgen het land rijk en welvarend hadden gemaakt.’
Terug in België schreef Jef Geeraerts toch behoorlijk heftig en rauw proza…
‘Jef was de eerste en praktisch enige Belgische schrijver die überhaupt over Congo schreef. Hij was ruw, gewelddadig en niet zelden erotisch, zelfs pornografisch. Hij werd een enorm schandaal in België. Mede daarom onthouden we Jef Geeraerts in de literatuur.’
Hij is de Vlaamse variant op Jan Wolkers?
‘Ze komen zeker overeen, vooral daar waar het de seksuele moraal aangaat. Beiden werden vlak na de Tweede Wereldoorlog volwassen en wilden zich bevrijden van de beknellende burgerlijkheid, vooral op seksueel gebied.’
Wolkers vertelde volvette verhalen met veel liefde en seks. Jef Geeraerts ging nog veel verder en werd zelfs beticht van racisme…
‘Daar was hij inderdaad fel in, maar hij had ook respect voor de bevolking. Hij bewonderde bijvoorbeeld het talent om de zwakke eigenschappen van de blanken te vinden, en daarvan te profiteren. Middenin Kinshasa ontmoette hij op onze reis een oude vriend, Michel Egbunde. Zijn enige vriend in Congo, zei hij mij. Deze was al achtentachtig jaar oud. Zeer geëmotioneerd waren ze, toen ze met elkaar spraken. Egbunde vertelde Jef dat alles kapot is gemaakt, dat het ooit zo rijke Congo is leeggeroofd. Jef kon zijn tranen met moeite bedwingen. “Maua,” zeiden ze tegen elkaar, “mijn hart is bedroefd.” Als een schrijnende wond lag het verleden tussen hen in. Jef zag natuurlijk een ander Congo voor zich dan ik. Van een zandvlakte vertelde hij hoe het in zijn tijd een prachtige tuin was, met een statige villa in het midden. Het lag er nu, net als Congo, vervallen en verlaten bij.’
Erwin Mortier, Afscheid van Congo, Uitgeverij De Bezige Bij, ISBN 978 90 234 5779 4 (€ 18,90)
