Arno’s vader Leon is manisch depressief. Hij gaat al jong achteruit. Nu wil hij met Arno naar de Languedoc-Rousillon. Arno kan het niet weigeren. Maar terwijl Leon opnieuw toenadering zoekt, is de reis voor Arno een definitief afscheid van zijn vader. Hij zou voor hem moeten zorgen, maar eigenlijk wil Arno gewoon verder met zijn leven. Bovendien: vader Leon heeft nooit goed voor hem gezorgd.
Schuldgevoel
Leon is gedeeltelijk gebaseerd op Tom Naegels eigen vader. Arno’s aandrang weg te lopen van verantwoordelijkheden voelde de schrijver zelf.
‘Ik vroeg me af waarom. Ouders zouden niet al jong hulpbehoevend mogen worden, je wilt dat ze gezond blijven. En daarbij, ik heb een baan, een gezin… Maar ik bleef met schuldgevoel en irritatie daarover zitten. Dit vormde de basis van het boek.’
Naegels schreef eerder een gelijknamig toneelstuk. ‘Na afloop van de voorstelling hielden we een nabespreking. Er kwamen mensen die de voorstelling niet hadden gezien, maar direct riepen dat ze irritatie hadden gevoeld over het thema ‘schuldgevoel’. Dat is veelzeggend over de manier waarop mensen daarmee omgaan.’
Kleiner dan Los
Naegels’ vorige roman Los was roemrucht om de prominente rol van maatschappelijk gevoelige thema’s: de integratie van immigranten, en een langzaam stervende, racistische opa. Is het verhaal over een vader-zoonrelatie anders?
‘Ik denk het niet. Beleg is ook sociaal geëngageerd, alleen subtieler, impliciet, en kleiner dan Los. Wederom staat dezelfde vraag centraal: we beseffen dat we zwakke mensen moeten helpen, of dat nu integrerende bevolkingsgroepen zijn, ouderen of zieken. Het knaagt aan ons, we voelen ons schuldig. Tegelijkertijd zijn we geïrriteerd, want we kunnen de problemen toch niet oplossen, en we moeten ook aan onszelf denken. En: waar ligt de grens?’
Vraagtekens
Tom Naegels ziet zichzelf als een sociologisch schrijver. ‘Ik probeer te begrijpen hoe mensen met elkaar omgaan en hoe de samenleving functioneert.’ Los leverde hem de Seghers Literatuurprijs op, en kwam op de longlist van de Libris Literatuurprijs 2006. Vooral het thema ‘integratie en immigranten’ bleek aansprekend. ‘Vrijwel elke Vlaamse politicus vertelde graag dat hij het boek had gelezen. Echter, geen enkele politicus heeft het boek gebruikt voor zijn eigen politieke agenda. Uiteindelijk is Los literatuur. Ik denk dat je als schrijver stellige overtuigingen onderuit moet halen, vraagtekens moet plaatsen. Los is twijfelend van karakter, het toont alle standpunten uit het maatschappelijke debat, maar geen ervan prevaleert boven een andere.’
Zwaar doch lichtvoetig
Integratieproblematiek en mantelzorg in Los, het laatste, nu groot, in Beleg – Naegels behandelt zware thematiek. Toch zijn deze boeken lichtvoetig en met vaart, en zelfs met humor, geschreven.
‘Een tragisch verhaal kan ook een hilarisch verhaal zijn. Als je van een afstand naar Arno kijkt, is het best grappig hoe hij omgaat met zijn problemen. Grappige boeken met maatschappelijke onderwerpen: de Vlaamse literatuur kent een lange en brede geschiedenis van auteurs die schrijven in een maatschappelijke traditie. Onder veel anderen Cyriel Buysse, Hugo Claus in sommige boeken, Tom Lanoye… Mijn boeken doen hetzelfde. Dit is de reden dat ik verhalen vertel.’
Tom Naegels, Beleg, Uitgeverij Meulenhoff/Manteau, ISBN 9789085420644 (€ 22,50)
