Het valt niet mee om een geschiedenisroman te vinden waarin je je echt met de personages kunt identificeren. Bij De onervarenen van Joke van Leeuwen lukt het met gemak. Een somber verhaal, licht om te lezen, dat de geschiedenis ineens heel dichtbij en begrijpelijk maakt.
Als kind al verslond ik de jeugdboeken van Joke van Leeuwen, en nog steeds kan ik genieten van Iep, Deesje en Het verhaal van Bobbel. Maar de schrijfster kan meer dan grappige gedichtjes en vreemde verhalen schrijven. Ook haar romans lezen als poëzie. Van Leeuwen heeft een eigen schrijfstijl die terugkomt in al haar boeken. De taal is simpel en begrijpelijk, het verhaal makkelijk te volgen, met maar een beperkt aantal personages.
Hoewel De onervarenen een nogal sombere levensgeschiedenis vertelt, houdt Van Leeuwen het luchtig met grappige anekdotes en een ironische blik op de dramatische werkelijkheid. Het boek speelt zich af in de negentiende eeuw en gaat over Odile, wiens moeder onterecht in een krankzinnigengesticht wordt gestopt. Odile zoekt hulp bij de zwaarreligieuze aardappelboer Koben, die haar in huis neemt. Ze trouwen met de kippen en de os als getuigen. Na een mislukte oogst besluiten Koben en Odile hun vaderland op te geven om in het Zuiden, op de plantages in Zuid-Amerika, een nieuw bestaan op te bouwen. Er wordt hen een land beloofd waar de zon altijd schijnt en waar hun kinderen een toekomst zullen krijgen. Maar het is allemaal niet zo mooi als het lijkt. De nieuwe start neemt onbekende ziektes, eenzaamheid en ondraaglijke hitte met zich mee.
De kracht van De onervarenen zit erin dat je je precies kunt voorstellen hoe Odile zich voelt, ook al leeft zij meer dan honderdvijftig jaar geleden. Van Leeuwen laat de afstand tussen heden en verleden vervagen. Odile leeft in een andere eeuw, waarin ze nauwelijks kan beslissen over haar eigen leven – heel anders dan de gang van zaken in het eenentwintigste-eeuwse Nederland. Toch identificeer je je met haar, omdat haar gedachten in moderne taal zijn verwoord en dus toch heel herkenbaar blijken.
De auteur neemt geen tijd voor lange beschrijvingen van haar personages en locaties, maar laat ruimte voor een eigen beeld in je hoofd. Zonder psychologisch geneuzel vertelt ze het verhaal van mensen die hun leven omgooien in de hoop op verbetering, maar die zichzelf daarna steeds weer de vraag moeten stellen: hebben we de juiste keuze gemaakt? Hoeveel durven we op te geven voor een betere toekomst voor onszelf en onze kinderen? Het Zuiden is niets meer dan een achtergrond waartegen vragen die de mensheid altijd bezig zullen houden bespreekbaar worden gemaakt.
Boekgegevens
Joke van Leeuwen, De onervarenen, Uitgeverij Querido, ISBN 978 90 214 0024 2 (€ 19,99)
Deze recensie verscheen eerder in de Boekenkrant, editie november 2015.
