Van de boeken van Dickens tot de muziek van The Police: flessenpost spreekt al eeuwen tot de verbeelding. Waar het in sprookjes vooral om schipbreukelingen op een onbewoond eiland gaat, bracht Georg von Neumayer in de negentiende eeuw flessenpost binnen in de wetenschap. In Flessenpost van Wolfgang Struck zien we dat dit niet zonder slag of stoot ging.
Door Marcel Vormeer
Als hoogleraar moderne Duitse literatuur en onderzoeker naar op zee verloren gegane wetenschappers in de negentiende eeuw, heeft Wolfgang Struck een behoorlijke hoeveelheid vakkennis opgedaan over de ontwikkeling van de cartografie in die tijd. Eén naam in het bijzonder springt er voor hem uit, iemand die niet zozeer verloren is gegaan, maar juist zó succesvol was dat het Duitse onderzoeksstation op Antarctica naar hem is vernoemd: Georg von Neumayer.
Deze Duitse wetenschapper, zo leren we in Flessenpost, hield er een interessante maar veel betwiste methode op na om de wereldwijde oceaanstromen in kaart te brengen. Hij deed zijn metingen door schippers wereldwijd te vragen flessen, met daarin een formulier met geografische gegevens, in zee te gooien in de hoop dat die elders ooit weer teruggevonden zouden worden. Zoals zich laat raden waren de resultaten wisselend, maar de terugkerende flessen leverden desalniettemin genoeg data op voor Neumayer om de methode als succesvol te betogen.
Struck licht met dit verhaal vanuit een unieke hoek een tipje van de sluier op van de globalisering in de negentiende eeuw. Met verhalen van zowel de kapiteins die de flessen overboord gooiden als van de vinders vertelt hij over een wereld onderhevig is aan kolonialisme, klassenmaatschappijen en maritieme ontdekkingsreizen. Doordat hij dit afwisselt met soms erg uitgebreide beschrijvingen van de brieven van Neumayers respondenten komt het geheel soms wellicht niet helemaal tot leven, maar levert het wel een uitgebreid en veelzijdig beeld op.
De diverse verwijzingen naar flessenpost in literatuur en poëzie verraden Strucks geromantiseerde beeld van het fenomeen flessenpost, maar door de methode van diverse kanten te belichten, komt hij toch tot de conclusie dat het vooral een onbetrouwbaar en inefficiënt middel is, of het nu als wetenschappelijk hulpmiddel bedoeld is of als hulpvraag van een schipbreukeling op een onbewoond eiland. Desalniettemin vormt Flessenpost een mooie verzameling van avontuurlijke anekdotes. De afwisseling van wetenschappelijke feiten, literaire verwijzingen en achtergrondverhalen maakt het verhaal soms wat stuurloos, maar geeft wel veel kleur aan een interessant thema.
Met Flessenpost snijdt Struck een fascinerend thema aan: stukje bij beetje ontrafelt hij de maritieme cultuur die schuilgaat achter de drijvende berichten. Door de meest voor de hand liggende vragen over het fenomeen flessenpost te beantwoorden, stelt Struck geïnteresseerden tevreden, terwijl hij tegelijk de fascinatie voor deze bijzondere manier van communicatie weet aan te wakkeren.
Wolfgang Struck, Flessenpost, vertaling door Gerrit Bussink en Izaak Hilhorst,
Thomas Rap, 208 p. (€ 24,99)
