Het mag allemaal wel wat minder politiek correct, vindt Herman Koch. Daarom schopt burgemeester Robert Walter, de hoofdpersoon in zijn nieuwe roman De greppel, tegen windmolens aan en koestert hij zijn vooroordelen.
De voltooid-leven-discussie, racisme en het overbelaste Amsterdam: de thema’s in de negende roman van Koch zijn verrassend actueel. In een Amsterdams universiteitscafé vertelt de schrijver over De greppel. ‘Hoewel ik het leuk vind dat mijn boek zo actueel is, heb ik het niet zo gepland. Maar als je een burgemeester als hoofdpersoon kiest is het bijna onvermijdelijk dat je het over politieke en ethische zaken gaat hebben. Wat dat betreft heb ik het wel expres gedaan.’
Hoofdpersoon in De greppel is Robert Walter, al zo’n tien jaar burgemeester van Amsterdam. Als hij op een nieuwjaarsreceptie opmerkt dat zijn vrouw Sylvia net iets te hard lacht om een grap van milieuwethouder Maarten van Hoogstraten, vermoedt hij dat ze een affaire hebben. Niet veel later deelt zijn vierennegentigjarige vader mee dat hij en zijn vrouw het leven wel mooi geweest vinden en er samen uit willen stappen. Stukje bij beetje ziet Robert zijn stabiele leven uiteenvallen.
Hoewel Robert Walter niet is gemodelleerd naar een bestaande burgemeester, speelt het boek zich wel af tijdens de ambtsperiode van de huidige Amsterdamse burgemeester, Eberhard van der Laan. Zo vergezelt Robert president Obama naar het Rijksmuseum, verlekkert hij zich met François Hollande aan een blonde serveerster en drinkt hij koffie met Bill Clinton bij restaurant Dauphine. Koch heeft ook even overwogen om de minister-president als hoofdpersoon te nemen, vertelt hij. ‘Maar ik vond dat ik daar te weinig vanaf wist. En eigenlijk vind ik ook dat burgemeesters vaak grotere persoonlijkheden zijn dan presidenten en minister-presidenten. Als je ditzelfde verhaal zou nemen met een soort Mark Rutte in de hoofdrol is er geen bal meer aan, dan krijg je een slaapverwekkend boek.’
Een persoonlijkheid of niet, een aangenaam mens is Robert Walter meestal niet. Koch is het daar gedeeltelijk mee eens. ‘Het is een man die zelfingenomen is en blij is met zichzelf. Maar hij excuseert zich daar ook de hele tijd voor. Hij vindt zichzelf helemaal geschikt voor het burgemeesterschap, maar – en dat is ook een beetje mijn fantasie – als je eenmaal zo’n functie hebt of je streeft daarnaar, dan moet je ook zo in elkaar zitten. Ik denk dat alle landelijke politici dat ego wel hebben.’ Het maakt Robert in elk geval tot een interessant personage, dat de aandacht vanaf de eerste bladzijde direct weet te grijpen, als hij begint over zijn buitenlandse vrouw. ‘Ik noem haar Sylvia,’ schrijft hij. ‘Haar echte naam zou alleen maar afleiden. Mensen verbinden van alles aan namen, vooral wanneer die naam niet van hier is.’ Ook haar geboorteland noemt hij niet, want ‘mensen verbinden van alles aan landen van herkomst. Elk land krijgt zijn eigen vooroordelen toegewezen. Hoe verder naar het zuiden, of naar het oosten, hoe groter de vooroordelen.’
Robert is zelf echter ook niet vrij van dergelijke gedachtes, zo blijkt even later: ‘Ik heb mijn vooroordelen altijd gekoesterd, als iets wat onlosmakelijk met mijzelf is verbonden. Of beter gezegd: zonder die vooroordelen zou ik iemand anders zijn geweest.’ Koch zegt over die passage: ‘Daar zit iets in wat je bijna niet mag zeggen, of zelfs niet mag durven denken. Terwijl: een bepaald vooroordeel kan je helpen om mensen beter te begrijpen. Robert noemt op een gegeven moment een rijtje vooroordelen op over het land van zijn vrouw: de mensen zijn er sneller heetgebakerd en trekken sneller een mes, maar weten wel beter wat lekker eten is en zijn gepassioneerder. En dan denk ik: het ís ook zo dat mensen ten zuiden van Napels anders zijn dan Noord-Hollandse boeren. Daar zit gewoon een verschil tussen.’
Robert vraagt zich dan ook af of hij het mogelijke overspel van Sylvia niet moet zien als ‘iets wat misschien wel meer met haar land van herkomst, haar geboortestreek, in verband staat dan mij lief is […]. Ik vraag me af in hoeverre ik het haar persoonlijk aan kan rekenen, en in welke mate ik het op het conto van haar geboorteland moet schrijven.’
‘Ik vind dat mensen soms zo krampachtig gaan doen zodra er iets met buitenland of vooroordelen om de hoek komt kijken,’ zegt Koch. ‘Er zit volgens mij altijd een kern van waarheid in vooroordelen en daar moeten we niet te bang voor zijn omdat we alles zo politiek correct mogelijk willen behandelen.’
Bang voor reacties op Robert Walters stellingname rondom vooroordelen is Koch niet. Dat de burgemeester zich verzet tegen de aankoop van windmolens zou Koch daarentegen best nog wat kritiek kunnen opleveren, denkt hij. ‘Mijn ervaring is dat zodra je in Nederland aan groene, milieuachtige dingen komt, mensen altijd heel boos worden. Ze denken: “Natuurlijk, windmolens! Hoe kun je daar nou tegen zijn?” Daar stoor ik me aan. Het is zo’n onderwerp waar mensen het altijd heel erg met elkaar over eens zijn. Een tijd geleden zag ik een advertentie: GroenLinks voor meer windmolens. Natuurlijk. Dan is mijn overtuiging echt: een partij die dat zo vanzelfsprekend aanneemt, is dus een partij waar ik nooit op zal stemmen. Never. Omdat ik dat iets aangenomens vind.’
Hoe de meningen over zijn roman ook zullen uitvallen, er is één persoon naar wiens oordeel hij extra benieuwd is, en dat is die van de echte burgemeester van Amsterdam. Op de boekpresentatie van De greppel, waar Eberhard van der Laan het eerste exemplaar aan Koch uitreikte, sprak de schrijver hem toe: ‘Ik heb tegen hem gezegd dat ik me erin verplaatst heb hoe het kán zijn als je burgemeester bent. En ik zei tegen hem dat als hij straks het hele boek leest en denkt: hij heeft precies mijn gedachtegang weergegeven, hij me in de toekomst dan gewoon een keer een knikje van verstandhouding moet geven. Dat ik weet dat het goed getroffen is.’
Beeld: Annaleen Louwes
Boekgegevens
Herman Koch, De greppel, Uitgeverij Ambo|Anthos, 320 pagina’s, ISBN 978 90 263 3229 6 (€ 21,99)
Dit interview verscheen eerder in de Boekenkrant, editie december 2016
